सार्वजनिक सत्य धर्म

Book Reviewed by प्रिती रामलगन दास(12 वी कला)
सार्वजनिक सत्य धर्म पुस्तक हे महात्मा ज्योतिराव फुले यांनी लिहिलेले मराठी पुस्तक आहे. फुले यांनी त्यांच्या हयातीत लिहिलेले हे शेवटचे पुस्तक आहे. त्यांच्या मूत्यूनंतर त्यांचे पुत्र यशवंत फुले यांनी १८९१ मध्ये हे पुस्तक प्रकाशित केले. हे पुस्तक त्यांच्या धार्मिक विचारांचे सार मानले जाते.

फुले, यशवंत, पहिल्या आवृत्तीची प्रस्तावना ; त्याला थोडा त्रास झाला कारण त्याचा उजवा हात, जो त्याचे लेखनाचे मुख्य साधन होता, अर्धांगवायूमुळे निरूपयोगी झाला होता. पण भगवंताच्या इच्छेनुसार, हिंमत न हारता, स्वत:च्या डाव्या हाताने आणि अत्यंत विचारपूर्वक “सार्वजनिक खरा धर्म ” नावाचा ग्रंथ तयार केला.

सत्यशोधक समाजाची मुख्य उद्दिष्टे : शूद्र – अतिशुद्रांना पुरोहित, पुरोहित, व्याजदार इत्यादींच्या सामाजिक – सांस्कृतिक गुलामगिरीतून मुक्त करणे, धार्मिक – सांस्कृतिक कार्यात पुरोहितांची गरज नाहीशी करणे,शुद्र – अतिशुद्रांना शिक्षणासाठी प्रोत्साहन देणे, जे धार्मिक ग्रंथ केवळ त्यांच्या शोषणासाठी निर्माण केले गेले आहेत ते त्यांना वाचता यावेत आणि समजून घेता यावेत सामूहिक हित साधण्यासाठी त्यांच्यात एकतेची भावना निर्माण व्हावी. धार्मिक आणि जातीत अत्याचारापासून त्यांची मुक्ता व्हावी. प्रशासकीय सेवा उपलब्ध व्हाव्यात. शिक्षण शूद्रातिशूद्र तरूणांना या क्षेत्रात रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करुन देणे. एकूणच सामाजिक परिवर्तनाचा जाहीरनामा राबविण्याचा हा कार्यक्रम होता.

ज्योतिबा फुले यांना यासाठी प्रेरणा देणारी घटना आहे. त्यांच्या एका ब्राह्मण मित्राच्या लग्नात जातिभेद आणि वैमनस्य यामुळे त्यांचा अपमान झाला आणि त्यांना लग्नमंडपातून हाकलून देण्यात आले. घरी आल्यानंतर त्याने वडिलांना यांचे कारण विचारले. वडिलांनी सांगितले की शतकानुशतके ही समाज व्यवस्था आहे आणि आपण त्यांचे अनुकरण करू नये. बम्ह ब्राम्हण म्हणजे भूदेव (पृथ्वीचा देव ) ; उच्च जातीचे लोक आहेत आणि आपण खालच्या जातीचे लोक आहोत, त्यामुळे आपण त्यांच्याशी स्पर्धा करु नये शकत नाही. फुलेजींनी त्यांच्या वडिलांशी वाद घातला आणि म्हणाले, “मी त्या ब्राह्मणांपेक्षा स्वच्छ होतो, माझे कपडे चांगले होते, मी जास्त शिक्षित आणि हुशार होतो. आम्ही त्यांच्यापेक्षा श्रीमंतही होतो, मग मी त्यांच्यापेक्षा कमी कसा झालो? ” वडील संतापले आणि म्हणाले, ” मला हे माहित नाही पण हे शतकानुशतके होत आहे. ” हे आपल्या सर्व धर्मग्रंथांमध्ये आणि धर्मग्रंथांमध्ये लिहिलेले आहे आणि आपणही तेच मानले पाहिजे कारण हेच परंपरा आणि अंतिम सत्य आहे.” फुलेजी विचार करू लागले. धर्म हा जीवनाचा आधार आहे, तरीही धर्माबद्दल सांगणाऱ्या ग्रंथात, धर्मग्रंथांमध्ये हे का लिहिले आहे? जर देवाने सर्व जीव निर्माण केले आहेत तर मग माणसांमध्ये भेद का ? काही उच्च जातीचे तर काही खालच्या जातीचे कसे? जर हे आपल्या धर्मग्रंथात लिहिलेले असेल आणि त्यामुळे समाजात विषमता आणि अस्पृश्यता आहे, तर हे अंतिम सत्य कसे आहे? हे असत्य आहे. हे असत्य असेल तर मला सत्य शोधावे लागेल आणि समाजालाही सांगावे लागेल. म्हणून त्यांनी या कार्यासाठी एक संस्था स्थापन केली आणि तिथे तिचे नाव “सत्यशोधक” ठेवले.