Sneha Sanjay Shinkar (T.Y. B. Pharm) S.G.S.S. Loknete Dr J. D. Pawar College of Pharmacy, Manur Kalwan
श्रीमद्भगवद्गीता यथारूप हे पुस्तक श्री ए.सी. भक्तिवेदांत स्वामी प्रभुपाद (इस्कॉन चे संस्थापक) यांनी लिहिलेले आहे. हे पुस्तक गीतेच्या मूलभूत तत्वज्ञानाचे एक सखोल विश्लेषण करते आणि ते आधुनिक वाचकांसाठी सहज समजण्याजोगे बनवले गेले आहे.
गीता ही भगवान श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांच्यातील एक संवाद आहे. या संवादात भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनला कर्मयोग, भक्तियोग आणि ज्ञानयोग यांचे मार्गदर्शन करतात. गीतेचे मुख्य तत्वज्ञान म्हणजे जीवन आणि मृत्यू, कर्म आणि कर्तव्य, आत्मा आणि परमात्मा यांचा संबंध आहे.
गीता हे जगभरातील अनेक भाषांमध्ये उपलब्ध आहे. हे ग्रंथ इतका लोकप्रिय आहे की त्याचे विविध संस्कृती आणि धर्मांमध्ये भाषांतर झाले आहे. गीतेचे संस्कृत मूळ असूनही, ते इंग्रजी, हिंदी, मराठी, तमिळ, तेलुगु, कन्नड, मलयाळम, गुजराती, पंजाबी, बंगाली आणि अनेक इतर भाषांमध्ये अनुवादित केले गेले आहे.
या पुस्तकाची काही वैशिष्ट्ये:
• संस्कृत मधील मूळ श्लोक, शब्दार्थ, मराठी भाषांतर आणि त्यानंतर विस्तृत तात्पर्याचे स्पष्टीकरण या पुस्तकात केले आहे.
•वैदिक साहित्याच्या शास्त्रीय दृष्टिकोनातून गीतेचे विश्लेषण केले गेले आहे.
• गीतेतील तत्वज्ञान आपल्या दैनंदिन जीवनात कसे उतरवता येईल याचे मार्गदर्शन यात आहे.
• गीतेचा संदेश सर्व मानवांसाठी आहे, हा विचार स्पष्टपणे मांडला आहे.

गीता ही १८ अध्यायांमध्ये विभागली गेली आहे. त्यात एकूण ७०० श्लोक आहेत. प्रत्येक अध्याय आपल्याला काहीतरी वेगळे शिकवते.
१. सैन्यदर्शन: चुकीचे विचार करणे ही जीवनातील एकमेव समस्या आहे.
२. सांख्य योग: योग्य ज्ञान हे आपल्या सर्व समस्यांचे अंतिम समाधान आहे.
३. कर्म योग: निःस्वार्थता हा प्रगती आणि समृद्धीचा एकमेव मार्ग आहे.
४. ज्ञान योग: प्रत्येक कृत्य ही आपल्या प्रार्थनेची कृती असू शकते.
५. कर्मसन्यास योग: व्यक्तित्वाच्या अहंकाराचा त्याग करा आणि अनंताच्या आनंदात रममाण व्हावे.
६. ध्यान योग: दररोज उच्च चेतनेशी कनेक्ट झाले पाहिजे.
७. विज्ञान योग: तुम्ही जे शिकता ते जगता यायला हवे
८. तारकब्रह्म योग: स्वतः कधीही हार मानू नका.
९. राजगुह्य योग: आपल्याला मिळालेल्या आशीर्वादाची कदर करा.
१०. विभूती योग: सर्वत्र किंवा चारही बाजूंनी देवत्व पाहा.
११. विश्वरुपदर्शन योग: सत्य जसे आहे तसे मान्य करा.
१२. भक्ती योग: तुमचे मन उच्चतम आत्म्यात लीन करा.
१३. प्रकृती-पुरुष- विभाग योग: मायेपासून अलिप्त व्हा व परमात्म्याशी जोडले जा.
१४. गुणत्रय-विभाग योग: आपल्या दृष्टिषी जुळणारी जीवनशैली जगा.
१५. पुरुषोत्तम योग: देवत्वाला प्राधान्य द्या.
१६. दैवासूरसम्पद योग: चांगले असणे हे स्वतःच एक बक्षीस आहे.
१७. श्रद्धात्रयविभाग योग: आनंददायी गोष्टींपेक्षा अधिकार निवडणे हे शक्तीचे लक्षण आहे.
१८. मोक्ष योग: देवाशी एकरूप व्हा.
गीता हे एक अद्वितीय ग्रंथ आहे ज्याने जगभरातील लाखो लोकांच्या जीवनावर प्रभाव पाडला आहे. गीतेचे भाषांतर करून हा ग्रंथ अधिक लोकांपर्यंत पोहोचला आहे आणि त्यामुळे अनेकांना आत्मज्ञान आणि आध्यात्मिक प्रगतीचा मार्ग सापडला आहे.
हे पुस्तक का वाचावे?
•स्वतःबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी यालाच आत्मज्ञान असे म्हणतात.
•जीवनाचे रहस्य उलगडण्यासाठी.
•आध्यात्मिक प्रगती करण्यासाठी.
•मन शांत करण्यासाठी आणि तणावातून मुक्त होण्यासाठी.
कोणत्या प्रश्नांची उत्तरे या पुस्तकात मिळतात?
•जीवनाचे उद्देश काय आहे?
•कर्म आणि कर्तव्य यांचा काय संबंध आहे?
•आत्मा काय आहे?
•मोक्ष म्हणजे काय?
•कसे आनंदी जीवन जगता येईल?
हे पुस्तक कोणाकरिता आहे?
•जो कोणी आध्यात्मिक मार्गावर वाटचाल करत आहे.
•जो कोणी जीवनाचे सत्य शोधत आहे.
•जो कोणी मन शांत करण्यासाठी मार्ग शोधत आहे.
•जो कोणी स्वतःला अधिक चांगले समजून घेऊ इच्छित आहे.
श्रीमद्भगवद्गीता यथारूप हे पुस्तक आपल्याला आपल्या आंतरिक शांती आणि आनंद शोधण्यासाठी मार्गदर्शन करते. हे पुस्तक वाचून आपण आपल्या जीवनाला एक नवे दृष्टिकोन देऊ शकता.

1) अर्जुन विषादयोग-धर्मासाठी युद्ध करण्याची वेळ जेव्हा अर्जुनावर आली तेव्हा युद्ध कुरुक्षेत्रावर आपल्या परिवारातील सदस्य व गुरुजन समोर बघून अर्जुनाच्या हातातील धनुष्य मागे खचते घेऊ लागला त्यावेळी पुरुषोत्तम भगवान श्रीकृष्णांनी त्याला उपदेश करत सांगितले की, तू धर्माच्या बाजूने लढण्यासाठी या कुरुक्षेत्रामध्ये पाऊल ठेवले आहे तू एक क्षत्रिय आहेस तुझा धर्म तू पाळणे गरजेचे आहे तुझा धनुष्य उचल आणि युद्ध कर पार्थ असे स्पष्ट श्रीकृष्णांनी अर्जुनाला ठामपणे तयार केले

2) सांख्ययोग-या योगामध्ये भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला त्याचे कर्तव्य समजावून सांगतात आणि मीच परमात्मा परमेश्वर पुरुषोत्तम भगवान श्रीकृष्ण आहे अशी जाणीव करून देतात यामध्ये श्रीकृष्ण विश्वरूपाचे दर्शन अर्जुनाला घडवतात अर्जुनाला सांगतात की तू माझा शिष्य हो या भौतिक जगामध्ये आत्मा आणि परमात्म्याचे मोल तू समजून मला शरण जा.

3) कर्मयोग – या भौतिक जगामध्ये प्रत्येकाला कोणते ना कोणते कार्य सोपवण्यात आले आहे या संसाराच्या मोहात बंधनात अडकून न पडता आपले कर्म करून कार्य सिद्धीस नेण्यासाठी आणि मुक्ती प्राप्त करून परमात्म्यामध्ये लीन होण्यास सांगितले आहे

4) ज्ञान कर्म संन्यास योग – या भौतिक जगामध्ये कोणतीही आशा न ठेवता आपली कर्म निरंतर आणि सातत्याने करणे तसेच आत्मा परमात्म्याचे संबंध जाणून घेणे म्हणजेच आत्मसाक्षात्कार करणे याबद्दल श्रीकृष्णांनी अर्जुनाला उपदेश केला आहे.

5) कर्म संन्यास योग- मनुष्याने दिव्यरूपी ज्ञानाची प्रचिती करून घेणे विरक्ती आणि सक्ती तसेच मोह माया मत्सर वासना क्रोध यांपासून दूर राहून चांगली कर्म करत राहणे असा उपदेश श्रीकृष्णांनी केला आहे.

6) ध्यान योग- या अध्यायामध्ये अर्जुन श्रीकृष्णाला प्रश्न विचारतात की आपण एक आत्मा आहोत आणि हे शरीर नश्वर आहे तर इंद्रियांच्या सभोवतात न जाता मनाला आणि इंद्रियांना नियंत्रित कसे करावे याबद्दल परमेश्वराने रथावर स्वार असलेल्या मनुष्याचे व अश्वाचे उदाहरण देऊन अर्जुनाच्या प्रश्नाचे निरसन केले.

7) ज्ञान विज्ञान योग- मीच परम सत्य आहे हे भौतिक जग माझ्या कालचक्राच्या अधीन आहे सर्व माझ्यापर्यंतच येऊन थांबतात सर्व प्रार्थना माझ्यापर्यंतच पोहोचतात.

8) अक्षर ब्रह्म योग- एका आत्म्याने परमात्म्याचे निरंतर स्मरण करत राहणे तसेच परमधाम प्राप्त करणे हे भौतिक जगापासून आत्म्याला अलिप्त करते.

9) राजविद्या राजगुह्य योग- भगवान श्रीकृष्ण परमेश्वर आणि परम आराध्य आहेत भक्तीच्या माध्यमातून जीवात्म्याचा त्यांच्याशी शाश्वत संबंध असतो शुद्ध भक्ती पुन्हा जागृत केल्याने मनुष्य श्रीकृष्णाचे वैकुंठ लोकांतील परम धाम परत प्राप्त करू शकतो असा उपदेश या योगात केला आहे.

10) विभूती योग- भौतिक किंवा आध्यात्मिक जगतांमध्ये बळ सौंदर्य वैभव किंवा उदात्तपणाचे प्रदर्शन करणाऱ्या सर्व घटना म्हणजे श्रीकृष्णांच्या दैवी शक्ती होत्या किंवा ऐश्वर्याचे एका अंशाने प्रकटीकरण होते.

11) विश्वरूपदर्शन योग- भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला दिव्य दृष्टी प्रदान करतात आणि विराट रूप दाखवतात ते स्वतः परमेश्वर असल्याचे सिद्ध करून दाखवतात.

12) भक्ती योग- भगवान श्रीकृष्णांचे शुद्ध प्रेम प्राप्त करण्याकरिता भक्तीयोग हे सर्वात सुलभ किंवा श्रेष्ठ साधन आहे या पथाचे अनुसरण करणाऱ्यांमध्ये दिव्य गुण उत्पन्न होतात.

13) क्षेत्रक्षेत्रज्ञविभाग योग- ज्या मनुष्याला शरीर आत्मा आणि या दोघांच्याही पलीकडे स्थित असलेला परमात्मा यांच्यातील भेद समजतो तो या भौतिक जगातून मुक्त होऊ शकतो.

14) गुणत्रयविभागयोग- सर्व देहधारी जीव सत्व रज तम या भौतिक प्रकृतीच्या तीन गुणांच्या नियंत्रणाखाली असतात यांविषयी भगवान श्रीकृष्ण उपदेश करतात.

15) पुरुषोत्तमयोग- स्वतःला भौतिक जगताच्या पाशातून मुक्त करणे आणि श्रीकृष्ण हेच पूर्ण पुरुषोत्तम भगवान आहेत हे समजणे हे वैदिक ज्ञानाचे परम उद्दिष्ट आहे.

16) दैवासूरसंपद् विभाग योग- शास्त्रांचे नियम उल्लंघून मनाप्रमाणे स्वैर जीवन जगणारे आणि काय असुरी गुण असणारे लोक नीच योनीत जन्म घेतात आणि संसारामध्ये अधिकाधिक बांधले जातात.

17) श्रद्धात्रयविभाग योग- भौतिक प्रकृतीच्या तीन गुणांनुसार तीन प्रकारच्या श्रद्धा असतात रजोगुणी किंवा तमोगुणी श्रद्धा बाळगणाऱ्या पुरुषांना क्षणभंगुर फळे प्राप्त होतात.

18) मोक्षसंन्यास योग- वैराग्य आणि मानवी चेतना किंवा कर्म यांवर प्रकृतीच्या तीन गुणांचा परिणाम यांविषयी भगवान श्रीकृष्ण विवेचन करतात शरणागतीचा हा सर्वोच्च मार्ग मनुष्यास सर्व पापांतून मुक्त करून पूर्ण ज्ञान करतो आणि श्रीकृष्णांच्या नित्य दिव्य धामात प्रवेश मिळवून देतो.

मी काय शिकले?
या भौतिक जगामध्ये जगताना धर्म न्याय निती यांचे मोल मी जाणले आपली बाजू जर सत्त्याची असेल तर आपल्या कार्यामध्ये परमेश्वरही आपली साथ देतात चांगले कर्म करीत राहणे आणि फळाची अपेक्षा न ठेवता भौतिक आ सक्ती पासून मनावर नियंत्रण कसे ठेवणे हे भागवत गीतेच्या माध्यमातून शिकायला भेटते .

गीता का वाचावी?
जीवनाचा दृष्टिकोन बदलता येईल तसेच यशाच्या वाटचालीवर चालताना कोणती नीतिमत्ता अवलंबून वाटचाल करावी हे यातून शिकायला भेटते आपली कर्तव्य जाणून घेण्यासाठी तसेच या पृथ्वीवर आपण का आलो आहेत अशा अनेक प्रश्नांची उत्तरे मिळवण्यासाठी भगवद्गीता वाचावी .