मृत्युंजय

Girnarkar Ashlesha Girish (Student)

Samarth Shikshanshastra Mahavidyalay,

Satpur, Nashik 422012.

“मृत्युंजय” ही मराठी साहित्यातील एक अजरामर कादंबरी असून, पौराणिक पात्र कर्ण याच्या आयुष्यावर आधारित आहे. ही कादंबरी केवळ एका योद्ध्याची कथा नसून ती मानवी आयुष्याच्या विविध कंगोऱ्यांचा वेध घेणारी कलाकृती आहे. मृत्युंजय जीवनातील अनेक पैलू मांडते, जसे ही वाक्य दर्शवते, “संस्कार म्हणजे जीवन.” फुलाच्या परागदंडात लपलेली कृमि सुद्धा सत्संगतीने मूर्तीवर चढवली जातात.

पुस्तकाची रूपरेषा

शिवाजी सावंत यांनी “मृत्युंजय” मध्ये कर्णाच्या जीवनातील संघर्ष, स्वाभिमान, मैत्री, निष्ठा आणि दुःखाचे दर्शन घडवले आहे. कर्णाच्या जीवनाचा प्रवास पांडव व कौरवांच्या कथांशी गुंफून उलगडला जातो. पुस्तकाची मांडणी विविध पात्रांच्या दृष्टिकोनातून केली आहे, जसे की कर्ण, कुंती, दुर्योधन,कृष्ण आणि कर्णाची पत्नी वृषाली. ही शैली वाचकाला प्रत्येक पात्राच्या भावनिक जिव्हाळ्यात सामील करून घेते.

कथानकाचे वैशिष्ट्ये

१. कर्णाचा जन्म आणि संघर्ष : कर्ण हा सूर्यपुत्र असूनही त्याचा कुंतीने परित्याग केला. समाजाने त्याला सूतपुत्र मानून बहिष्कृत केले.

2. मैत्री आणि निष्ठा: दुर्योधनाशी असलेली कर्णाची मैत्री आणि त्याची निष्ठा जणू सूर्य आणि त्याच्या प्रकाशासारखी एकमेकांना उजळवणारी.

3. स्वाभिमान आणि न्याय: कर्णाला नेहमीच आपल्या क्षत्रियत्वाचा अभिमान असतो. त्याच्या निर्णयांमध्ये तो नेहमी न्यायाचा विचार करतो.

4. करुणा आणि शाप: कर्णाला प्राप्त झालेले शाप त्याच्या जीवनाला वळण देतात, जे मानवाच्या दुःखांशी समांतर वाटतात.

लेखनशैली आणि प्रभाव

शिवाजी सावंत यांची लेखनशैली अतिशय ओघवती, भावनिक आणि विचारांना चालना देणारी आहे. कादंबरीतील प्रत्येक वाक्य वाचकाच्या मनात खोलवर ठसा उमटवते. कर्णाच्या संघर्षाने वाचकाच्या डोळ्यात पाणी तरलते आणि त्याच्या स्वाभिमानाने प्रेरणा मिळते. “मृत्यूला जिंकणाऱ्या योद्ध्याला जग कधीच विसरत नाही.” हे वाक्य त्याचेच प्रतीक.

मृत्युंजयचे साक्षेप

१. मानवी संघर्षाचा आरसा: “मृत्युंजय” ही केवळ कर्णाची कथा नाही तर मानवी जीवनातील लढ्यांचे प्रतिबिंब आहे.

2. न्याय-निष्ठा आणि नशिबाचा खेळ: कर्णाच्या जीवनातून “नशिबावर मात करणारी निष्ठा” शिकता येते.

3. सामाजिक संदर्भ: जातीभेद, राजकारण आणि सामूहिक दुराभिमान यावरही प्रकाश टाकला आहे.

“कर्ण” महाभारतातील एक अद्वितीय स्वाभिमानी आणि अजरामर योद्धा. एक सूर्यपुत्र जो सूतपुत्र बनला. दानशूर, दानवीर जो कधीही दानाला नाही चुकला. अगदी मरण वेळीही त्याने दान केले असा तो राधेय. कर्णाला अनेक शाप मिळाले. परशुरामांचा युद्धाच्या निर्णायक क्षणी विद्या विसरण्याचा शाप असो वा सुतपुत्र असल्याने द्रोणाचार्यांनी नाकारलेली शिक्षा असो. मातेने जन्मताच केलेला त्याग, एक क्षत्रिय असूनही जीवनभर संघर्षात घेरलेला तो शूरवीर दानवीर महारथी कर्ण. नियतीने रचलेला खेळ फारच भीषण होता कारण कुरुक्षेत्रावर समोर उभा अनुज होता. बाण चालवावा पण घात आपलाच होणार होता, मातेला दिलेल्या वचनात तो वीर हरला होता. तेजाने चमकलेला तो वीर अंगराज कर्ण कुळाच्या चक्रात अडकला आणि माझा तो श्रेष्ठ कुंडलधारी सूर्यपुत्र उपेक्षितच राहिला. अहंकार होता पण असा जो एका क्षत्रियाला असावा, स्वाभिमान होता असा जो एका सूत पुत्राला हवा, तेज होते असे जे एका सूर्यपुत्राचे आणि पुरुषार्थ होता असा जो एका राजाला असावा.

समारोप

मृत्युंजय वाचून आपल्याला मानवी जीवनाचा खरा अर्थ समजतो. ती एका योद्ध्याचीच नव्हे तर संघर्ष करणाऱ्या प्रत्येकाच्या हृदयातील हाक आहे. कर्णाचे जीवन संघर्षमय असूनही त्याचा आदर्श आजही कित्येकांना प्रेरणा देतो तो एका शापित पण दिव्य योद्धाचे प्रतीक आहे. कर्ण केवळ पौराणिक कथांचा भाग नाही तर तो एक प्रेरणादायी, स्वाभिमानी आणि संघर्षशील व्यक्तिमत्व आहे. शिवाजी सावंत यांच्या मृत्युंजय कादंबरीने कर्णाला केंद्रस्थानी ठेवून त्याचे भावनिक, सामाजिक आणि मानसिक कंगोरे प्रभावीपणे उलगडले आहेत.
कर्ण म्हणजे अशा व्यक्तीची कथा ज्याने इतरांसाठी आजन्म त्याग केला पण स्वतःच्या न्यायासाठी नेहमी झगडला. “मृत्युंजय” केवळ वाचायचं नसतं, तर अनुभवायचं असतं!”

मृत्युजय हे एक प्रसिद्ध मराठी कादंबरी माहे, ज्याचे लेखन शिवाजी सावंत यांनी केले आहे या कादंबरीत महाभारतातील एक महत्वाचा पात्र कर्ण याच्या जीवनाची कथा अत्यंत माकर्षकपणे दर्शवब्यान अलिली आहे
या कादंबरीमध्ये कर्णाच्या नैनिक दुविधा आणि संघर्षाची गहनता मांडली गेली आहे कर्ण हा एक अत्यंत शुर, परंतु दुर्भाग्यशाली पात्र आहे, जो आपत्या आदर्शांना जपण्याचा प्रयत्न करत असतो त्याची कहाणी वाचताना एक मुम्ता आणि संताप दोन्हीटी जाणवतात
मृत्युंजय एक उत्कृष्ट कादंबरी आहे जी आपल्या वाचनाची प्रगत्मता वाढवेन कर्णाच्या जीवनाची कथा वाचून वाचक एक अत्यंत विचारशील अनुभव घेतो जर तुम्हाला महाभारत माणि भारतीय साहित्याची आवड असेल, तर मृत्युंजय निश्चितच वाचावे

असे अनेकदा म्हटले जाते की आपल्या बालपणीची पुस्तके आपल्या स्वताच्या भूतकाळाला एक ज्वलंत दर देतात आणि आपण तिथे वाचलेल्या कथांसाठी आवश्यक नसते, तर आपण त्या वाचत असतांना आपण कुठे होतो आणि आपण कोण होतो या आठवणीसाठी पुस्तके लक्षात ठेवणे म्हणजे जे पुस्तक वाचलेल्या मुलाची आठवण ठेवणे. महाभारतातील विविध पात्रांच्या नवांवर आपण आपल्या मुलांची नावी ठेवत असताना महाकाव्याचा कालातीतपणा दिसून येतो. महाकाव्याच्या योध्यांचे शूर पराक्रम अजूनही आपल्या स्वप्नांना आकार देत आहेत आणि प्रेरणा देत आहेत.
“ मृत्युजय“ ही मराठी कादंबरी ही शिवाजी सावंत यांनी भारतीय इतिहासातील सर्वात महान शोकांतिका नायक कर्णाच्या जीवनावर लिहिलेली उकृष्ट कादंबरी आहे. सौम्य नायकाचे जीवन आणि काळ याला समर्पित असूनही, ते महाभारतातील महत्त्वपूर्ण पात्रे आणि त्या काळातील सामाजिक- राजकीय चौकट देखील हायलाइट करते. सुरुवातीला कर्ण हा पांडव, राणी कुंती आणि सूर्य सूर्यदेव यांचा जेष्ठ पुत्र आहे. कुंतीच्या अपमानाच्या भीतीमुळे तिने त्याला एका पेटीत टाकून दिले, त्याची पत्नी राधा यांनी त्याला शोधून त्याचे पालनपोषण केले.
मृत्युजय हे कर्णाच्या जीवनावर अर्ध – आत्मचरित्र म्हणून लिहले आहे. हे पुस्तक सहा पात्रांच्या दृष्टीकोनातून लिहिले गेले आहे. कर्ण उघडतो आणि आपल्याला त्याच्या कथेच्या शेवटच्या जवळ घेऊन जातो, कुंती (त्याची आई) दुर्योधन (त्याचा जिवलग मित्र), वृषाली(त्याची पत्नी) शोन यांच्या अध्यायांसह ( त्याचा धाकटा पाळक भाऊ) आणि भगवान कृष्णाने केलेला भव्य शेवट.
एका काल्पनिक व्यक्तिरेखेचे अर्ध – आत्मचरित्र लिहिण्याव्यतिरिक्त, लेखक शिवाजी सावंत मानवी समाजातील एका सर्वात मोठया वास्तवाला स्पर्श करतात, जे अनादी काळापासून बदलेले नाही. तो आपल्याला याची आठवण करून देतो की आपण, एक समाज म्हणून, एखाद्याचे मत बनवण्यासाठी त्यांच्या पार्श्वभूमीवर असामा न्यपाने कसा भर देतो.
अस्तित्वाच्या अर्थाचा शोध हा माणसाचा शाश्वत शोध आहे आणि तोच सर्वस्वी मृत्यजयाचा आधार आहे. हे पुस्तक एका साहित्यिक कलाकृतीचे उकुष्ट उदाहरण आहे. ज्यामध्ये शिवाजी सावंत यांनी महाभारतातील राजपुत्राच्या व्यक्तिरेखेद्वारे जीवनाचा अर्थ शोधला आहे, मानवी मानसिकतेचा हा उलेखनीय शोध आहे. मृत्युजयमध्ये कर्णाला त्रिमितीय व्यक्तिमत्व दिले आहे. जे मुळ महाभारत प्रदान करत नाही. लेखक मूळ गोष्टीसह काही स्वातंत्रयही घेतो, परंतु त्याने केलेले बदल कथेला अधिक वास्तववादी बनवण्यासाठी असतात. उदाहरणार्थ. वृषाली आणि शोण या पात्रांना इतका समर्पक आवाज दिला आहे की, सावंतांनी लिहलेली काही लांबलचक हरवलेली पत्रे अडखळण्याचे भाग्य सावंतांना मिळाले की काय, असा प्रश्न तुम्हाला पडेल.
या पुस्तकाबद्दल माझ्या फक्त तक्रारी म्हणजे काही अधूनमधून पण न समजण्याजोग्या चुका होत्या, जसे की कुरु घराण्याचे सौर वेशात रुपांतर, हास्तनापुराच्या सिहासानाबद्दल कर्णाचे आकर्षण वाढवणे आणि काही अंशी कारण म्हणजे कर्णाचा पुत्र म्हणून सूर्य जेव्हा महाभारत कुरु राजवंशाचे वर्णन चंद्र वंश म्हणून करते. त्याने कृष्णाचा राजा असा सतत उल्लेख केला आहे, जर तुम्ही पौराणिक कथांमध्ये असाल तर मृत्युजय तुम्हाला नक्कीच रुची देईल.
कर्णाच्या जीवनातील मानसशास्त्रीय अंतदृष्टी म्हणून, पुस्तकातील रूपक अतिशय समर्पक आहेत आणि वेगवेगळ्या पात्रामधील संभाषणे विचार करायला लावणारी आहेत. जरी तुमचा कर्णाचा परिचय एकटया महाभारतातून झाला असला तरी कुंतीच्या जेष्ठ मुलाबद्दल सहानुभूती वाटल्याशिवाय तुम्ही मदत करू शकत नाही, किंबहुना मृत्युजयच ते अधिक खोल करतो.
सारांश, मृत्युजय हे सर्वात स्पष्टपणे वर्णन केलेल्या पुस्तकापैकी एक आहे आणि निश्चितपणे एखाद्याच्या वाचन संग्रहात भर घालण्यासारखे पुस्तक आहे.