Book Reviewed: Pawar Kaushalya Ramesh,S.Y.B.A ( History Department) MGVs LOKNETE VYNKTRAO HIRAY ARTS, SCIENCE AND COMMERCE COLLEGE, PANCHVATI NASHIK- 03
त्या दिग्विजय दानविक्रमी अशरन सूर्यपुत्र कर्णाला 21 वे अर्धे देण्यासाठी जलांजली उचलली लेखणी हाती घेतली मात्र कुठून तरी सरसरत एक विचार लहर आली नेहमीसारखी ही ओंजळ गंगेच्या जलात भरून ओसंडत नाहीये ते तर आहेच पण त्यात लोकगंगेच्या निरपेक्ष प्रेमाचं सुगंधित केशरही नकळत मिसळलं गेलं नाही नव्या एकविसाव्या शतकाच्या भूकंपासारखे हादरे देत येऊ घातलेल्या घटनांच्या सुरुवातीस मृत्युंजय ची ही 21 वी आवृत्ती पूर्वीच्याच उत्साहाने प्रकाशित होत आहे 20 व 21 अंकापासून जुळून आले आहेत हे पुस्तक 21 वी आवृत्ती उत्साहाने प्रकाशित करण्यात आले आहे यापुढे पण या आवृत्ती अशीच प्रकाशात होत जाईल म्हणून मनात विचार घेऊन गेला येणाऱ्या शतकाच्या या सूर्यपुत्राच्या कथेचा स्वागत कसा होईल नकोशी ती वाचकांना शेळी म्हणून नकोशी वाटेल ती सूर्यपुत्र कथा आहे.
सारांश
प्राचीन काळी घडून गेलेल्या महाभारतात कर्णाचा उल्लेख होतो त्याची जीवन गाथा मृत्युंजय या पुस्तकातून शिवाजी सावंत यांनी व्यक्त केली आहे मृत्युंजय म्हणजेच मृत्यूवर विजय मिळवणारा या पुस्तकाच्या शीर्षकातूनच कर्ण कसा असेल हे जाणवते महाभारतातील अतिशय पराक्रमी पुरुष म्हणून करण्याचा उल्लेख केलेला आहे कर्ण हा एक दानशूर राजा होता त्याच्या आयुष्यात त्याला अनेक अडचणींना सामोरे जावे लागले परंतु त्याने कधीच माघार घेतली नाही. कायम वचनबद्ध राहिला आपल्या मित्रासाठी कायम झटत राहिला महाभारतातील युद्ध जेव्हा पेटले तेव्हा त्याच्या जीवनाची सत्यता त्याला सांगण्यात आली परंतु त्यांनी मित्राचा हात सोडला नाही साक्षात इंद्रदेव त्याच्याजवळ येऊन त्याची कवच कुंडली घेऊन गेला परंतु कर्णाने कोणताही विचार न करता दान म्हणून आपली कवच कुंडली इंद्र देवाला देऊन टाकले तरीसुद्धा करणार तसू बरई ढासळला नाही. युद्धासाठी सज्ज झाला आणि शेवटपर्यंत लढत राहिला.
निष्कर्ष
मृत्युंजय हे पुस्तक सर्वांना आवडणारे आहे या पुस्तकातून सर्वांना एक संदेश भेटतो की आयुष्यात कधीही संकटे आले तरी त्या संकटांना सामोरे जाता आले पाहिजे. त्या संकटांवर मात करून आपल्याला आपले आयुष्य जगता आले पाहिजे मृत्युंजय पुस्तक वाचल्यानंतर हा निष्कर्ष या पुस्तकातून आपल्याला मिळतो.

पुस्तकाचे नाव: मृत्युंजय
लेखक : शिवाजी सावंत
नाव: गव्हाणे सलोनी दौलत
CLASS: T.Y.B.A.
College: GMD Arts, BW Commerce & Science College, Sinnar Dist. Nashik

पुस्तकाचा मुखपृष्ठ अतिशय सुबक असून दानवीर तसेच धैर्यविर कर्ण स्वर्गीय दिनानाथ दयाल यांनी साकारले आहे. मलपृष्ठावर स्वतः शिवाजी सावंत आणि त्यांना मिळालेल्या मूर्तीचा फोटो देखील आहे. ‘मृत्युंजय’ या पुस्तकाचं नाव करण्याच्या संघर्षाचे प्रतिबिंब आहे, हे जाणवतं. मृत्यूच्या दारात सुद्धा जाने जीवनाचा धुंद विजय अनुभवला म्हणूनच त्याचे नाव मृत्युंजय. मृत्यूवर विजय मिळवणारा. शिवाजी सावंत लिखित कर्णाची अमरगाथा मृत्युंजय ५५ वर्षाच्या दीर्घकाळानंतर आजही मराठी व सर्वच पुस्तक प्रेमी वाचकांच्या मनावर अधिराज्य गाजवित आहे. मृत्युंजय ही कादंबरी महाभारतातील पात्र महापराक्रमी दानशूर महारथीकर्णाला समर्पित आहे. ही कादंबरी सन १९६७ साली प्रकाशित झाली. या कादंबरीमध्ये कर्ण समवेत अर्जुन पाच पात्र दिसून येतात. कर्ण, राजमाता कुंतीदेवी, वृषाली, दुर्योधन, भगवान श्रीकृष्ण. दानशूरपणा कशाला म्हणतात, संयम कसा असावा, मैत्री कशी जोपासावी व शक्तीची घमेंड कशी मोडावी, हे सर्व शिकवणारी ही कादंबरी आहे. कर्ण त्याच्या परिवर्तनाच्या वाटेवर तो अमर झाला. त्यांनी स्वतःला सुतपुत्र मांनले जेव्हा त्याला त्याची ओळख कळली तेव्हाही त्यांनी आपली ओळख सांगितली नाही. ज्याने स्वतःच्या गुरुचा शाप ही वरदान समजून घेतला.
या कादंबरीला वाचताना जगू आपण प्रेतायुगात वावरत आहोत असा भास होऊ लागतो. मृत्युंजय कादंबरी हाती घेतल्यावर कर्णाचे जीवन नावाने मनात उलगडू लागते. साक्षात इंद्रदेवाला दान देणाऱ्या त्या सूर्यपुत्रासारखा दानवीर या धरतीवर राजवीर झाला नाही आणि भविष्यात होणारही नाही. कर्ण ज्याने स्वतःच्या शब्दासाठी आपलं अस्तित्व दान केलं आपले प्रण कोणत्याही परिस्थितीत पूर्ण केले. स्वतःचे वचन पूर्ण केले.
कर्णाने दिग्विजया दरम्यान जमवलेली सर्व संपत्ती दान म्हणून देण्याचा सपाटा सुरू केला होता. यादरम्यान एक रात्री साक्षात सूर्यदेव त्याच्या स्वप्नात आले व त्यांनी सांगितले उद्या इंद्र याचक म्हणून तुझ्या दारात येणार आहे! धनसंपत्ती, वस्त्र, गायी काही न मागता तुझी कवच कुंडली मागणार आहे ते तू दान करू नको हे दान नाही दास्य ठरेल असे सांगितले. पण कर्णाने सुर्याला वंदन करून सांगितले जर इंद्र याचक म्हणून माझ्या दारात येणार असेल तर त्यांना मी आवश्य दान देईल. कर्णाच्या या दानशूरतेने संतुष्ट आणि प्रभावीत झाले त्या इंद्रदेवाने त्याला एक शत्रूला वधु शकणारे वैजयंती अस्त्र भेट म्हणून दिले.
या कादंबरीला पाहता क्षणी नजरेस येणारे खास वैशिष्ट्य म्हणजे ही इतर कादंबऱ्याप्रमाणे एकमुखी गोष्ट नाही आहे तर महाभारतातील विविध पात्रांच्या मुखातून पुस्तकाच्या प्रत्येक पानावर झरझर उतरणारा कर्णाचा जीवनपट आहे. कुंतीला मिळालेले असामान्य वरदान त्यातूनच कर्णाचा झालेला असामान्य जन्म, जगाच्या भीतीने कोणताही घेतलेला कठोर निर्णय, गुरु द्रोणचार्य आणि पांडवांकडून कर्णाचा झालेला अपमान त्यातूनच दुर्योधना सोबत जन्मास आलेले मित्र प्रेम, द्रोपदी वस्त्रहरण, कुरुक्षेत्रातील युद्ध, या सर्वच गोष्टी प्रत्येकास माहित आहेतच. पण या प्रत्येक गोष्टीत काही बारीक-सारीक अशी कितीतरी गोष्टी दडलेल्या आहेत. त्या पुस्तक हाती घेण्याआधी आपल्या विचारांतही नसतात किंवा वर्षांनुवर्ष आपण या प्रश्नांची उत्तरे शोधत आहोत पण ही अजूनही अनुत्तरीत आहेत उदाहरणार्थ कुंतीला पुत्रप्राप्ती नक्की झाली कशी? सारथ्याच्या घरी कर्णाचे बालपण कसे असेल? शोन म्हणून असलेल्या राधेचा मुलगा या कर्णासोबत कसा वागत होता? कर्णाची पत्नी वृषाली नक्की कशी होती? या प्रश्नाची उत्तरे या कादंबरीत भेटतात. द्रोपदी वस्त्रहरणात कर्णाने द्रौपदीचे रक्षण का केले नाही? अभिमन्यूला धर्माविरुद्ध जात मारण्यात कर्ण का सामील झाला? खरेच तो अधर्मी होता का? पण असे होते, तर मग श्रीकृष्णविरुद्ध पक्षात असताना त्यांनी सुतपुत्राचा अंतिम संस्कार करण्यात रस का दाखवला? जसे जसे आपण एक एक पान वाचत जाऊ तसतसा हा हळूहळू उलगडत जाणारा खुलासा आपल्याला जागीच खिळवून ठेवतो.
आजच्या तरुण व प्रत्येक वयोगटातील व्यक्तीने अवश्य वाचावी अशी ही मराठी साहित्यातील “शिवाजी सावंत” यांनी लिहिलेली अमर मृत्युंजय कादंबरी आहे.

शिवाजी सावंत लिखित मृत्युंजय कादंबरी इसवी सन 1967 साली प्रकाशित करण्यात आली होती. मृत्युंजय शब्दाचा अर्थ आहे मरणानंतरही जिवंत राहणे. महाभारताच्या युद्धात अनेक महारथी धारातीर्थी पडले, परंतु मृत्यूनंतरही जो मृत्युंजय ठरला तो होता महादानशूर कर्ण. कर्णाच्या व्यक्तिरेखेवर आधारित या कादंबरीला भारतीय ज्ञानपीठ संस्थेद्वारे 12 वा मूर्तिदेवी पुरस्कार 6 फेब्रुवारी 1996 ला देण्यात आला. याशिवाय देखील महाराष्ट्र शासन व इतर संस्थांद्वारे मृत्युंजय ला अनेक पुरस्कार देण्यात आले आहेत.
शिवाजी सावंतांची भाषा खरोखर अदभुत आणी रसाळ आहे. पुस्तक एकदा वाचण्यासाठी हाती घेतल्यानंतर खाली ठेवु वाटत नाही. वर्णन इतकं छान आहे कि आपण कर्णाबरोबरच ते सारं जणु अनुभवत आहोत अस वाटतं
पुस्तकाचे मुखपृष्ठ हे खूप रेखीव असून त्यात दानवीर ते धैर्यवीर कर्ण हे दीनानाथ दयाल यांनी उत्तम साकारले आहे. याच्या चेहऱ्यावरील हावभाव आणि शरीरयष्ठी यावरून तो अचूक साधला गेला आहे हे समजून येते. मलपृष्ठावर स्वतः शिवाजी सावंत आणि त्यांना मिळालेल्या मूर्तीदेवी पुरस्काराचा फोटो आहे.
मृत्युंजय हे पुस्तकाचे नाव कर्णाच्या असीम जीवन संघर्षाचे प्रतिबिंब आहे हे जाणवते. मृत्यूच्या महाद्वारात सुद्धा ज्याने जीवनाचा धुंद विजय अनुभवला म्हणूनच त्याचे नाव मृत्युंजय! मृत्यूवरही विजय मिळविणारा… वरून बघितले असता पुस्तक खूप जाड आणि मोठे वाटतही असेल परंतु एकदा वाचायला सुरुवात केल्यावर त्याची तंद्री लागते आणि पुस्तकाचे जाड असण्याचे भूत आपल्या मनातून उतरते. हे पुस्तक सावंतांनी मायभूमीच्या सौरक्षणात धारातीर्थी पावलेल्या शूरवीरांना अर्पण केलेलं आहे.
खरतर हि सु्र्यपुत्र कर्णाची जीवन गाथा. कुंतीभाेज नगरातुन सुरु झालेली ही गाथा संपते ती कुरुक्षेञावर कितीतरी चित्तथरारक, रंजक, वादग्रस्त आणी दु:खद प्रसंगांनी भरलेलं आणी भारलेलं हाेत कर्णाचं जीवन. अंगराज कर्ण, दानशुर कर्ण, दिग्वीजयी कर्ण,जेॆष्ठ पांडवपूञ कर्ण,महारथी कर्ण,श्रे्ष्ट धनु्र्धर कर्ण अश्या ह्या कर्णावर नियतीने माञ अविरत घाव केले. त्याला सुतपुञ म्हणून जगाने हिनवले, कवच कुंडलांविना शापीत कर्ण म्हणून थाेरांनी त्याला डिवचले पण अशा सर्व प्रसंगांना निर्धारानं तोंड देत, मरणालाही हसत हसत कवटाळनारा हा मृत्युंजय म्हणुनच प्रेरणादायी ठरताे.
पुस्तकाची प्रस्तावना आणि त्याचा मथळा मोठा लाघवी आहे. हे पुस्तक कर्ण या व्यक्तिरेखेच्या भोवती फिरत असले तरी त्याला अनेक पैलू देखील आहेत. मुळात हे पुस्तक म्हणजे महाभारतातील महत्वाच्या व्यक्तिरेखांच्या स्वगताचा सारीपाठ आहे. कर्ण, कुंती, दुर्योधन, वृषाली, शौन आणि श्रीकृष्ण या साऱ्या व्यक्तिरेखांची स्वगत म्हणजे हे पुस्तक! जशा व्यक्तिरेखा बदलतात तसे वाचणारे आपण हे आपण स्वतः न राहता ती व्यक्ती होऊन महाभारतात प्रवेश करतो. आपण स्वतःला विसरून कधीतरी कर्ण कधी दुर्योधन तर कधी श्रीकृष्ण सुद्धा होतो. वाचकाला इतकी अत्युच्च अनुभूती देण्याचे सामर्थ्य फार कमी लेखकांना साधता आलेले आहे. लेखक शिवाजी सावंत यांचे यात सर्वात मोठे यश आहे. वाचकाला पूर्णत्व देण्याकडे त्यांचा प्रयत्न दिसतो. एकेक स्वगत हे अत्यंत महत्वपूर्ण आणि अभ्यासपूर्ण असे त्यांच्या ठाशीव शैलीत लिहिले गेलेले आहे. क्षणाक्षणाला उत्कंठा वाढून देण्याकडे त्यांचा कल दिसतो. वाचकांच्या मनातील सुतपुत्र, त्याचा जन्म, त्याची कवच कुंडले याची उत्कंठा त्यांनी शेवटपर्यंत ताणली आहेत. लेखकाने सर्व ठिकाणांचा, पात्रांचा आणि शरीररचनेचा पोशाखांचा म्हणजेच अगदी निर्जीव वस्तूंचा परिचय डोळ्यासमोर उभा रहावा असा केलेला आहे. त्यापैकी कवच कुंडलांचे वर्णन हे तर अगदी विलोभनीय आहे. श्रीकृष्णाच्या स्वगताचा भाग तर जास्तच मोहक झाला आहे. पुस्तकाची भाषा ही काहीशी जड वाटू शकते पण ती भाषा कठीण जरी असली तरी ती तुम्हाला प्रेमात नक्की पाडेल. पुस्तकाची भाषा आणि वाक्ये अशी काही आहेत की ते वाचल्यानंतर तीच वाक्ये तुम्ही दैनंदिन जीवनात देखील खूप वापरू लागता. मनोरंजनासाठी सांगायचे झाले तर शर्ट न मागता कापडाऐवजी ‘माझी कवच कुंडले द्या रे!’ अशी हाक पुस्तक वाचून येऊ शकते. शब्दरचना ही सखोल आहे आणि वाक्यरचना तर अगदी सुंदरतेच्या शिखरावर आहे. त्यामुळेच पुस्तकाला इतकी जास्त लोकप्रियता मिळालेली आहे. अनेकांच्या आयुष्यात असे अनुभव आलेत की, ते कितीही एकलकोंडे आणि स्वतंत्र असले तरी देखील ते या पुस्तकातील एखाद्या तरी पात्राशी स्वतःला जोडू बघतात. हे जर बदल घडले तर तुमच्या आयुष्यात सकारात्मक बदल नक्कीच होतील आणि आयुष्याला एक वेगळा दृष्टिकोन नक्की लाभेल. आपली शब्द संपदा ही समृद्ध व्हावी आणि आपल्याला महाभारतातील अनेक गोष्टींचा उलगडा व्हावा यासाठी हे पुस्तक नक्कीच वाचायला हवे!