ABDAGIRE SWAMINI JAGDISH B.Sc(CS),
COLLEGE OF COMPUTER SCIENCES, Wakad Pune.
गरुडझेप : एक ध्येयवेडा प्रवास
लेखक : भरत आंधळे
गरुडझेप हे पुस्तक भरत आंधळे त्यांच आत्मचरित्र सांगून जाते. त्यांच्या जीवनावर आधारित हे पुस्तक आहे. त्यांच्या आपार कष्टांची कहाणी त्या पुस्तकात लिहिलेली आहे. त्यांचा बालपणाच्या प्रवासापासून ते आय. आर एस चा प्रवास त्या पुस्तकातून आधोरेखित होतो. त्यांचे बालपण खूप खडतर होते. परंतु त्यांच्या कष्टांनी त्यांच्या जीवनाची वाट कशी बद‌लली हे त्यांची जीवनशैली सांगते.

त्यांच्या शिक्षणाचा खर्च पण त्यांच्या आईच्या कष्टाने उभा राहिला. त्यांच्या आईने त्यांना शिक्षणासाठी खूप पाठिंबा दिला, त्यांची घरची परिस्थिती खूप बेताची होती. त्यांना दोन वेळेचे जे जेवण व पुस्तके देखील खूप मुश्किलीने मिळाली. जेव्हा ते आय. आर एस चा अभ्यास करत होते तेव्हा दहावी अगदीच कमी टक्क्यांनी उत्तीर्ण होऊन देखील त्यांनी निश्चय करून घाम गाळला. त्यांनी २००० साली सुरु केलेला प्रवास २०१० येऊन थांबला खूप अपयशांना सामोरे जाऊन त्यांनी हे यश प्राप्त केले. त्यांनी यश न येऊन सुद्‌धा यशाची पाठ काही सोडली नाही. त्यांची यशासाठीची जिद्द चिकाटी व सर्वात महत्त्वाचा संय्यम आपल्याला ते प्रयत्न, पुस्तकातून दाखवून देतात हाच त्यांचा एक ध्येयवेडा प्रवास आपल्याला त्या पुस्तकातून कळून येतो. मला हे पुस्तक खरंच खूप प्रोत्साहन दिऊन गेले. माझ्या स्वप्नांबद्दल मला खूप चिकाटी व धैर्य भेटले मला माझ्या जगण्याचा उद्‌देश भेटला. हे पुस्तक मी का ? कश्यासाठी? वाचले त्यापेक्षा ते वाचून मला जो मार्ग आणि समाधान भेटले ते अविस्मरणीय होते.

परिस्थितीतून कसा मार्ग काढावा हे त्या पुस्तकातून कळून येते त्यावर मात करून पुढे जायचं ते मला गरुडझेप पुस्तक वाचून कळाले. आपला आपल्या ध्येयावर पूर्ण विश्वास असेल तर यश मिळण्यापासून आपल्याला कुणी दूर नाही ठेवू शकत. आत्मविश्वास आणि स्वप्नांबद्‌दलची जिद्द शिखरावर नेहून ठेवते. गरुडझेप हे पुस्तक भरत आंधळे यांचे कुटुंब निरक्षर असून सुद्धा त्यांच्या उत्कृष्ट साक्षरतेचा पुरावा आहे. एका शेतकाऱ्याला किती खडतर भयंकर वेदनेतून जावं लागतं आणि कर्जाचा व घराचा भार सांभाळून शिक्षण पूर्ण करणे ही सोपी गोष्ट नसते. काहीही सुख- सोयी उपलब्ध नसताना देखील शिक्षण पूर्ण करणे खूप अवघड आहे. एका खेडेगावातील हि एका मुलासाठी खूप अवघड गोष्ट होती परंतु अशक्य ही शक्य करून दाखवले ने भरत आंधळे यांनी त्यांचे आपल्याला शब्द खूप काही सांगून जातात कारण जर स्पर्धेत उतरायचे असेल तर एक तर मनाची तयारी खूप भक्कम लागते. कारण स्पर्धा तकतर यश नाहीतर अनुभव देऊन जाते. त्यांची विनोदीशैली हसवून जाते त्यांचे आपार कष्ट जाते परंतु शेवटी डोळे पाणवतात.

कितीही यश मिळाले तरी मागे वळून पहा.” हे सिंदूताईंची वाक्य भरत आंधळेच्या सामान्यतेची आणि सुज्जननेची साक्ष देऊन जातात. एवढे मोठे यश मिळून देखील त्यांचे पाय जमिनीवरच आहेत हे त्यांच्या साधेपणावरून आपल्याला कळते. द‌हावीनंतर काम करून स्वत: च्या पैश्यावर जगून शिक्षण करणे व बाबा गेल्यानंतर घराची जबाबदारी अगदी सरस – रित्या पार पाडणे खूप विलक्षण गोष्ट आहे. त्यानंतर काम करून पदवीदर होणे अस्वयंभूत गोष्ट होय. आपण कुठल्याही पदावर नसताना व काहीही नसताना लग्नासारखी मोठी जबाबदारी स्विकारून जिद्दीने ती निभावणे खूप अवघड गोष्ट आहे. जबाबदाऱ्या घेऊन झटकने सोपे असते पण निभावणे ते फक्त भरत आंधळे त्यांनाच ठाऊक.
अनेक कामाच्या संधी मिळून् सुद्‌धा निवडलेल्या ध्येयावर ठाम राहणे व बोललेल्या गोष्टी करून दाखवणे आणि दिलेल्या शब्दांना जागणे हे भरत आंधळे सारखा चांगला माणूसच करू शकतो. चांगली संगत माणसाला कुठे पोहचवू शकते त्याची परिचीती या पुस्तकातून कळते वेडे लो‌कंच इतिहास घडवतात आणि भरत आंधळे त्यांचे हे वेड त्यांना आयुष्यभरासाठी शहाणपण देऊन गेले त्याचे मला फार कुतूहल वाटते. हे पुस्तक स्पध स्पर्धा परिक्षा देणाऱ्या विद्यार्थांसाठी खूप मोलाचे ठरेल हे काही वावगे नाही. हया पुस्तकानी मला उडण्यासाठी पंख दिले ते पंख मला निश्चितच माझ्या प्रयत्नाना यश देतील ते काही चूक नाही. भरत आंधळे ह्यांनी स्वत : सोबतची स्पर्धा करून ह्या स्पर्धापरिक्षेवर विजय मिळवला. मला असे वाटते की प्रत्येक ध्येयासाठी धडपडणाऱ्या माणसांनी हे पुस्तक वाचले पाहिजे. मी भरत आंधळे ह्यांना खऱ्या आयुष्यात भेटण्याची इच्छा व्यक्त करते. जीवनातून नवीन उभारी घेनाऱ्या माणसाची तहान भागवणारे पाणी म्हणजे हे पुस्तक आणि गरुडासारख्या तीव्र क्षमतेने उडू पाहणाऱ्या व झेप घेणाऱ्या पंखाना बळ देणारे पुस्तक म्हणजेच “गरुडझेप”..

Bhoye Ramila Shantaram
Final Year B. Pharm.
GES’s Sir Dr M S Gosavi College of Pharmaceutical Education and Research,
Nashik-5- Library

‘अनंत आमुची ध्येयशक्ती अन् अनंत
आशा किनारा तुला पामराला’
आपल्या आयुष्यात यशस्वी होण्यासाठी प्रेरक विचारांची गरज असते, आपल्याला प्रेरणा आवश्यक असते ती प्रेरणा देणारे पुस्तक म्हणजे ‘गरुडझेप’ या पुस्तकाचे लेखक आहेत. भरत आंधळे (IRS) जे स्वतः एक IRS अधिकारी आहेत. त्यांचा संघर्ष या पुस्तकात मांडलेला आहे. माणूस महत्वकांक्षी असला पाहिजे तरच त्याच्या अंगी संघर्ष करण्याची ताकद येते. मोठी स्वप्न बघण्यासाठी मोठ्या घरातून व्यक्ती पाहिजे असे प्रत्येकाला वाटते परंतू तसे अजिबात नाही. एक शेतकऱ्याचा मुलगा इतक्या उंच गरुड झेप घेऊ शकतो हे त्यांनी आपल्या कृतीतून दाखवलेले आहे.
नाशिक जिल्ह्यातील सिन्नर तालुक्यातील ठाणगाव हे त्यांचे गाव या छोट्याशा खेड्यातून आलेला एक मुलगा UPSC परीक्षा पास होऊन अधिकारी कसा बनतो. त्यांची एक संघर्षगाथा या पुस्तकामध्ये सांगण्यात आलेली आहे.
देशातील अवघड समजल्या जाणाऱ्या परीक्षांपैकी एक असलेल्या केंद्रीय लोकसेवा आयोगातर्फे घेतल्या जाणाऱ्या नागरी सेवा परीक्षेत उज्वल यश मिळवून ते आज या पदाला पोहचले आहेत, मात्र त्यांचा हा मार्ग अत्यंत बिकट, संयम व चिकाटीची कसोटी पाहणारा स्वाभिमान व आत्मविश्वास यांची सत्वपरीक्षा पाहणारे होते. 2000 साली स्पर्धापरीक्षांच्या मार्गावर सुरू झालेले, भरत आंधळे यांचा प्रवास यशापयशाच्या हिंदोळ्यावरून होत. 2010 साली (IRS) मध्ये निवड होईपर्यंत चालत राहिले. मात्र या प्रवासातील आपले अनुभव जास्तीत जास्त मुला- पर्यंत पोहोचवण्याचा भरत आंधळे यांनी निर्धार केलेला यासाठी खेडेगावात, अर्धग्रामीण तसेच शहरी भागांतही त्यांनी अनेक ठिकाणी व्याख्याने दिली व अजूनही देतात.
त्यांच्यासारखे जर नागरी सेवा परीक्षा उत्तीर्ण होऊ शकतात तर आपल्यापैकी प्रत्येक जण हे करू शकतो, हे त्यांचे वाक्य प्रत्येकाला विलक्षण प्रभावित करत आणि आत्मविश्वास देते. त्यांच्या अनेक भाषणांतुन ते मांडत आलेले त्यांचे जिवानुभव आता गरुड झेप एक ध्येयवेडा प्रवास या पुस्तकातून वाचकापर्यंत आले आहेत. एकूण पाच प्रकरणांमध्ये विभागलेल्या या पुस्तकात त्यांनी बालपणाच्या अनुभवांपासून सुरुवात केली आहे. आजोबांनी शिक्षकांशी वाद घालून मिळवून दिलेला त्यांचा शाळाप्रवास मजेशिर वळणे घेत गेला वर्गात न येणारे शिक्षक, पोरांची चालणारी मस्ती, एकही अक्षर लिहीता वाचता न येऊनही पुढच्या इयत्तांमध्ये झालेला प्रवास त्यांनी विनोदी शैलित मांडला ओह.
बिकट आर्थिक परिस्थिती, जुगाराचे व्यसन असलेले वडील अशा पाश्वभुमीवर भरतच्या शिक्षणांसाठी व नंतरच्या प्रवासातही त्यांच्या मागे पहाडासारखी उभी राहीलेली त्यांची आजी व तिचे नातवावरचे प्रेम व विश्वास मनाला स्पर्शून जातात. शाळेत अभ्यास येत नाही म्हणून शिक्ष- कांनी भेटायला बोलवल्यावर घरातील पहिलाच शिकणारा मुलगा आहे. सांभाळून घ्या. अशी विनवणी करणारी व नंतरही तीन वर्ष स्वतःसाठी नवी चोळी न शिवता नातेवाईकांनी दिलेले पैसे स्वतःसाठी न वापरता त्यांना अभ्यासाठी पाठवणारी आजी निरक्षर अजूनही मोठी शिकवण देऊन जाते.
भरत आंधळे आजी विषयी कायम कृतज्ञता व्यक्त करतात. ‘माझा नातू लई मोठा साहेब होणार आहे’. असा आजीचा त्यांच्यावर अदम्य विश्वास होता.
गावात दहावी उत्तीर्ण होऊन आय. टी. आय. झालेला चकाचक कपड्यातला तरुण पाहिल्यावर आपणही दहावीनंतर आय. टी. आय. करायचे त्यांनी ठरवले. दहावी उत्तीर्ण होण्यासाठी अवघड वाटणाऱ्या गणित, इंग्रजी या विषयांसाठी अपार परिश्रम केले. दिवसभर रोजावर काम करायचं किंवा शेळ्यांना चरायला न्यायचं हा शाळेनंतरचा दिनक्रम असे शेजाऱ्यांनी दिलेल्या जुन्या कपड्यांवर निभावायचे 54% मिळवून दहावी उत्तीर्ण झाल्यावर नाशिकला (ITI) मध्ये त्यांनी प्रवेश घेतला. पण नाशिकलाही अत्यंत आयुष्य कष्टमय होते. दोन-अडीच तास पायपीट करून कॉलेजला जायचे खाण्याची आबाळ तर ठरलेलीच. काही काळ एका कंपनीत काम केले. बरोबरीने बाहेरून (दूरस्थ शिक्षणक्रमाद्वारे) पदवीचे शिक्षण पूर्ण करून ते कुटुंबातील पहिले पदवीधर बनले.
याच काळात एका मित्रामुळे पोलीस उपनिरीक्षकाचे प्रशिक्षण घेणाऱ्या तरुणाशी ओळख झाली. व त्यांच्या आयुष्याला नवी दिशा मिळाली कंपनी व मिळणारी नियमित वेतन सोडून पोलीस उप-निरीक्षक परीक्षेची तयारी सुरु करण्याचा विलक्षण धाडसी निर्णय त्यांनी घेतला. घरची आर्थीक परिस्थिती बिकट, शिक्षणातही फारशी चमक नाही. असे असूनही ध्येयाने प्रेरित झाल्यावर कोणताही त्याग करण्याची तयारी त्यांनी प्रत्येक टप्प्यावर दाखवली.शहरी सुखवस्तू कुटूंबातील मुलांनाही जो निर्णय कठीण वाटावा, तो त्यांनी झटक्यात घेतला. ध्येय नक्की केल्यावर त्यादृष्टीने वाटचाल सुरु झाली. पुण्यात स्पर्धा परीक्षांसाठी उपयुक्त वातावरण आहे, हे कळल्यावर नाशिकहून ते पुण्यात दाखल झाले. कोणाशीही ओळख नसल्याने राहायची, खायची, कसलीच सोय असणे शक्य नव्हते.
दोन वर्ष पूर्व परीक्षेत अपयश आल्यानंतर 2006 साली प्रथमच ते पूर्व परीक्षा उत्तीर्ण झाले. दरम्यान LIC मध्ये विकास अधिकाऱ्याची परीक्षा देऊन तिथे निवड झाली. पण आपल्या ध्येयावरची नजर त्यांनी कधीही ढळू दिली नाही.
त्यांच्या या दहा वर्षाच्या प्रवासा विषयी जाणून घ्यायला हे पुस्तक वाचायलाच हवे. काल सामान्य विद्यार्थ्यांप्रमाणे वागणारे MPSC UPSC यशस्वी झाल्यावर कसे यशाने बेभान होतात इतरांना तुच्छ समजू लागतात याचा त्यांनी जवळून अनुभव घेतला. त्याच वेळी त्यांनी निर्धार केला की आपले असे होऊ दयायचे नाही.या प्रवासात त्यांनी स्वतः शी निर्धार केला की आयुष्यात कधी माज करायचा नाही.
“अशक्य काहीच नाही, बस फक्त जिगर हवी, जिद्द हवी, स्वप्नांशी तडजोड नको, कष्टाची पर्वा नको, भविष्य आपल्या हातानं, स्वप्नांच्या झुल्यावर सजवता येतं, कृतार्थानं झुलता येतं”

-भोये रमिला शांताराम