नटसम्राट

नटसम्राट’ या नाटकाने प्रत्येक मराठी नाट्यरसिकाच्या मनात घर केले आहे. शेक्सपिअरच्या ‘किंग लियर’ने शिरवाडकरांच्या लेखनाला चलना दिली असली तरी त्यानंतर त्यांच्या प्रतिभेने झेप घेऊन ह्या नाटकाला अत्यंत जीवघेणी आर्तता मिळवून दिली आहे. यातील गणपतराव बेलवलकर ह्या वृद्ध नटाचे आणि त्यांचे ‘सरकार’ कावेरी यांचे व्यक्तिचित्रण अनेक कलावंतांना मोह पाडणारे आहे आणि गेली चाळीसहून अधिक वर्षे अनेक जड ते जिद्दीने रंगभूमीवर आणत आहेत. ‘साहित्य अकादमी’ पुरस्कार मिळालेले हे केकामेव नाटक. ‘मराठीतील सर्वात वाचले, अभ्यासले गेलेले नाटक’ असे याचे वर्णन केल्यास ते अतिशयोक्त ठरू नये. ‘नटसम्राट’ची मोहिनी फक्त मराठी वाचकांनाच वाटलेली नाही त्यामुळेच ह्या नाटकाचे अनेक भाषांतून अनुवाद प्रसिद्ध झाले आहेत.
नटसम्राट या पुस्तकात नाटक सदर करण्यात आलेले आहे.यामध्ये आप्पासाहेब बेलवणकर आणि कावेरी यांना एक मुलगी व एक मुलगा असून सुद्धा म्हातारपणात त्यांच्या जीवनाची झालेली वाताहत याचे वर्णन यातून बघायला मिळते .हि दोन्ही पात्रे वृद्ध झाल्यावर आपल्या मुलाकडे राहतात.मुलीच्या सांगण्या वरून मुलीकडे राहायला जातात.तिथेही तशीच वागणूक मिळते त्यामुळे ते दोघेही घर सोडून जातात.या दरम्यान आजारी पडल्यामुळे पत्नी कावेरीचा मृत्यू होतो .शेवटी आप्पासाहेब एका बूट पॉलिश करणाऱ्या मुलाकडे राहतात .त्यांचा मुलगा ,मुलगी,सून त्यांना घ्यायला येतात.पुस्तकातील प्रसिद्ध उच्चार /संवाद पुढीलप्रमाणे
” To be or not to be
That is the question ”
रोहन उत्तम ठोके (MVP Samaj’s Vitthalrao Ganpatrao Hande College of Education Nashik)

नट सम्राट मधील प्रमुख पात्र अप्पासाहेब बेलवलकर, कावेरी, नंदा, शारदा, सुहास, नलू, सुधाकर, विठोबा आणि राजा इत्यादी
नाटकाचा थोडक्यात सारांश असा कि या नाटकातील अप्पासाहेब बेलवनकर हे आणि त्यांची पत्नी कावेरी स्वताची मुल मुली असून सुद्धा म्हातारपणात त्यांच्या जीवनाची झालेली वाताहत कशी झाली याचे दर्शन घडवते. त्याचे वर्णन या नाटकातून बघायला मिळते. हि दोन्ही वृद्ध पात्रे आपल्या मुला कडे राहतात. तेवढ्यात मुलगी म्हणते बाबा तुम्ही आमच्या कडे कधी येणार ? मुलाच्या वागणुकीला कंटाळून ते मुलीकडे जातात. पण मुलीकडे हि तशीच वागणूक मिळते. घर सोडव म्हणून चोरीचा आरोप लावला जातो आणि ते घर सोडून निघून जातात. दरम्यान त्यांची पत्नी कावेरीचा आजारपणामुळे मृत्यू होतो. हे सर्व त्यांना वृध्दपणी सहन होत नाही.
शेवटी अप्पासाहेब एक बूट पॉलिश करणाऱ्या मुलाकडे राहतात. त्यांचा मुलगा व सून हि त्यांना घ्यायला येतात परंतु अप्पासाहेब बूट पॉलिश करणाऱ्या मुलाच्या मांडीवर पार प्राण सोडतात.
धनगर जयश्री दिगंबर (M.V.P. Samaj Adv. Vitthalrao Ganpatrao Hande College of Education, Nashik)

“नटसम्राट हे वि.वा. शिरवाडकर (कुसुमाग्रज) लिखित मराठी नाटक आहे. हे नाटक महान नट सम्राटांच्या जीवनावर आधारित आहे. नाटकाच्या मुख्य पात्रांमध्ये नटसम्राट, राजा आणि राणी यांचा समावेश आहे.
*नाटकाचा तपशीलवार परीक्षण*
*नाटकाची संरचना*: नाटकाची संरचना सुसंगत आणि सुसूत्र आहे. नाटकाच्या प्रत्येक अंकात एक विशिष्ट कथा आहे जी प्रेक्षकांना आकर्षित करते.
*पात्रांचा विकास*: नाटकातील पात्रे जटिल आणि वास्तविक आहेत. नटसम्राटाच्या पात्राचा विकास नाटकाच्या प्रत्येक अंकात दिसून येतो.
*संवाद*: नाटकाचे संवाद अर्थपूर्ण आणि भावनात्मक आहेत. संवादांमध्ये नटसम्राटाच्या जीवनाची विविधता आणि जटिलता दिसून येते.
*नाट्यरचना*: नाटकाची नाट्यरचना उत्तम आहे. नाटकाच्या प्रत्येक अंकात एक विशिष्ट नाट्यरचना आहे जी प्रेक्षकांना आकर्षित करते.
नटसम्राट ही वि. वा. शिरवाडकर (कुसुमाग्रज) लिखित मराठी नाटक आहे. हे नाटक 1970 साली प्रकाशित झाले आणि तेव्हापासून ते महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक वारशातील एक महत्त्वपूर्ण नाटक मानले जाते.
नटसम्राटाची कथा एका वृद्ध नटाच्या जीवनावर आधारित आहे. हा नट गणपतराव बेलवलकर हा आपल्या काळातील एक महान अभिनेता होता. तो आता वृद्ध झाला आहे आणि त्याच्या आयुष्यातील सर्व मानसन्मान गुमावले आहेत.
नटसम्राटाची परीक्षण करताना, या नाटकाच्या काही महत्त्वपूर्ण पैलूंचा विचार केला पाहिजे:
1. *नटाचे जीवन*: नटसम्राटाची कथा एका वृद्ध नटाच्या जीवनावर आधारित आहे. हा नट गणपतराव बेलवलकर हा आपल्या काळातील एक महान अभिनेता होता, पण आता तो वृद्ध झाला आहे आणि त्याच्या आयुष्यातील सर्व मानसन्मान गुमावले आहेत.
2. *नाट्य आणि जीवन*: नटसम्राटात नाट्य आणि जीवन यांच्यातील संबंधाचा शोध घेतला आहे. नटाच्या जीवनातील घटना आणि त्याच्या नाट्यातील भूमिका यांच्यातील साम्य आणि भेद यांचा विचार केला आहे.
3. *वृद्धत्व आणि एकाकीपन*: नटसम्राटात वृद्धत्व आणि एकाकीपन या विषयांचा शोध घेतला आहे. नटाच्या वृद्धत्वाची आणि एकाकीपनाची व्यथा यांचा विचार केला आहे.
4. *कला आणि जीवन*: नटसम्राटात कला आणि जीवन यांच्यातील संबंधाचा शोध घेतला आहे. नटाच्या जीवनातील कला आणि त्याच्या नाट्यातील भूमिका यांच्यातील साम्य आहे.