श्रीमंत पहिले बाजीराव पेशवे

बाजीराव पहिला, ज्याला बाजीराव बल्लाळ म्हणूनही ओळखले जाते, तो भारतीय इतिहासातील एक प्रमुख व्यक्तिमत्व होता, जो मराठा साम्राज्यातील सर्वात कुशल आणि धाडसी सेनापतींपैकी एक म्हणून प्रसिद्ध होता. त्याच्या जीवनातील प्रमुख पैलूंवर प्रकाश टाकणारे वर्णन येथे आहे:

बाजीराव पहिलाचा जन्म १८ ऑगस्ट १७०० रोजी सध्याच्या महाराष्ट्रातील सिन्नर शहरात झाला. तो मराठा साम्राज्याचे पहिले पेशवे (पंतप्रधान) बाळाजी विश्वनाथ आणि राधाबाई यांचा मोठा मुलगा होता. लहानपणापासूनच बाजीरावांनी असाधारण लष्करी पराक्रम आणि नेतृत्व क्षमता दाखवल्या, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या समवयस्क आणि वडीलधाऱ्यांनी कौतुक आणि आदर मिळवून दिला.

बाजीरावांचा उदय मराठा सम्राट छत्रपती शाहू यांच्या कारकिर्दीत झाला. १७२० मध्ये त्यांच्या वडिलांच्या मृत्युनंतर, वयाच्या २० व्या वर्षी ते मराठा लष्करी पदानुक्रमात झपाट्याने वाढले आणि पेशवे (पंतप्रधान) बनले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली, मराठा साम्राज्याचा झपाट्याने विस्तार झाला, बाजीरावांनी मुघल, हैदराबादचा निजाम आणि इतर प्रादेशिक शक्तींविरुद्ध अनेक यशस्वी लष्करी मोहिमा राबवल्या.

बाजीरावांच्या सर्वात उल्लेखनीय कामगिरींपैकी एक म्हणजे त्यांची नाविन्यपूर्ण लष्करी रणनीती, ज्यामध्ये वेग, लवचिकता आणि आश्चर्य यांचा समावेश होता. त्यांनी गनिमी युद्धाची संकल्पना मांडली, ज्यामध्ये मराठा हलक्या घोडदळ किंवा ‘बरगीर’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या जलद गतीने चालणाऱ्या घोडदळ तुकड्यांचा वापर केला गेला, ज्या मोठ्या, अधिक पारंपारिक सैन्यांविरुद्ध अत्यंत प्रभावी ठरल्या. बाजीरावांच्या लष्करी प्रतिभेने आणि धोरणात्मक प्रतिभेने त्यांना “भारताचा नेपोलियन” ही उपाधी मिळवून दिली.

त्यांच्या लष्करी पराक्रमाव्यतिरिक्त, बाजीराव त्यांच्या वैयक्तिक करिष्मा, आकर्षण आणि राजनैतिक कौशल्यांसाठी देखील ओळखले जात होते. त्यांनी भारतीय उपखंडात मराठा प्रभाव वाढवताना विविध प्रादेशिक शक्तींशी सौहार्दपूर्ण संबंध राखले.

बाजीरावांचे जीवन विजय आणि आव्हाने दोन्हीने भरलेले होते. लष्करी यश असूनही, त्यांना मराठा साम्राज्यात अंतर्गत संघर्षांचा सामना करावा लागला, विशेषतः त्यांच्या कुटुंबातील सदस्य आणि प्रतिस्पर्धी गट सत्तेसाठी स्पर्धा करत असताना. त्यांची पत्नी, एक मुस्लिम राजकन्या, मस्तानी यांच्याशी असलेले त्यांचे संबंध रूढीवादी मराठा समाजातही वाद निर्माण करतात.

बाजीराव पहिला यांचे २८ एप्रिल १७४० रोजी वयाच्या ३९ व्या वर्षी दिल्लीतील लष्करी मोहिमेवरून परतत असताना खरगोन शहरात निधन झाले. त्यांच्या अकाली मृत्युनंतरही, बाजीरावांचा वारसा टिकून राहिला, भारतीय इतिहासाचा मार्ग घडवला आणि भारतीय उपखंडात मराठा साम्राज्याला एक प्रमुख शक्ती म्हणून स्थापित केले. ते भारतीय संस्कृती आणि इतिहासात एक आदरणीय व्यक्तिमत्व राहिले आहेत, त्यांच्या लष्करी कौशल्य, नेतृत्व आणि मराठा साम्राज्याच्या वैभवातील योगदानासाठी प्रसिद्ध आहेत.