मृत्युंजय

Student – Wagh Mitalee Sachin
College Name :-Dr. D.Y. Patil Arts, Commerce and Science Women’s College, Pimpri, Pune

प्रस्तावना:शिवाजी सावंत लिखित “मृत्युंजय” ही केवळ एका पात्राची जीवनकथा नाही, तर मानवी संघर्ष, नियतीच्या बंधनांचा प्रभाव, आणि महानतेचा शोध या विषयांवर आधारित एक अजरामर साहित्यकृती आहे. महाभारताच्या पार्श्वभूमीवर कर्ण या महत्त्वपूर्ण, पण कमी चर्चिलेल्या व्यक्तिरेखेच्या जीवनावर आधारित आहे. हे पुस्तक केवळ कर्णाच्या संघर्षमय आयुष्याची कहाणी नाही, तर त्याच्या भावनिक, नैतिक, आणि तत्त्वचिंतक प्रवासाची सखोल झलक देते.
कर्ण हा न्याय, निष्ठा, आणि संघर्ष यांचे प्रतीक आहे, आणि त्याचे आयुष्य वाचकांना मानवी अस्तित्वातील गहन प्रश्न विचारायला लावते. जसे की, एक व्यक्ती नियतीला किती दूरपर्यंत आव्हान देऊ शकते? समाजाच्या बंधनांवर मात करताना एका व्यक्तीची स्वतंत्रतेची व्याख्या किती वैयक्तिक आणि सार्वत्रिक असते?
कर्णाची कथा महाभारतातील सर्वात प्रभावी आणि नैतिकदृष्ट्या गुंतागुंतीची आहे. या कथेने वाचकांच्या हृदयाला भिडणाऱ्या आणि त्यांना प्रश्न विचारायला लावणाऱ्या काही चिरंतन तत्त्वांचा शोध घेतला आहे—न्याय विरुद्ध अन्याय, नियती विरुद्ध कर्म, स्वाभिमान विरुद्ध सामाजिक ओझे, आणि मानवी निष्ठा विरुद्ध स्वार्थ.
जातीवाद, नियतीच्या जोखडातून स्वातंत्र्याचा शोध, आणि एका आदर्श योद्ध्याचे जीवन हे सर्व पुस्तकाचा केंद्रबिंदू आहे. कर्ण हा एक साधा मानव असूनही आपल्या कार्यातून अमरत्व मिळवतो. शिवाजी सावंत यांनी या पात्राची मन:स्थिती, त्याचे तत्त्वचिंतन, आणि त्याचा संघर्ष इतक्या सखोलतेने मांडला आहे की हे पुस्तक वाचकाला केवळ महाकाव्य नाही, तर जीवनदर्शन वाटते.
शिवाजी सावंत यांनी महाभारताच्या प्राचीन कथानकात आधुनिक जीवनातील तत्त्वचिंतन गुंफून “मृत्युंजय” या साहित्यकृतीला एका अमरत्वाचा स्पर्श दिला आहे. ही केवळ एका योद्ध्याची कथा नाही; ती आहे अशा एका व्यक्तीची कहाणी, जो स्वतःच्या अस्तित्वासाठी आणि मानवी मूल्यांसाठी अखंड झुंज देतो
कथासार “मृत्युंजय” कर्णाच्या संपूर्ण जीवनाचा पट उलगडते—त्याच्या जन्मापासून ते महाभारताच्या युद्धात त्याच्या वीरमरणापर्यंत.
कर्णाचा जन्म आणि संघर्ष
कर्णाचा जन्म म्हणजे नियतीचे एक मोठे कोडे आहे.
कर्णाचा जन्म एक गूढ घटनेने झाला. कुंतीने सूर्यदेवाकडून वरदानाद्वारे कर्णाला जन्म दिला, पण समाजातील भिती, स्त्रीजन्माची मर्यादा, आणि अपरिहार्य सामाजिक बंधने यामुळे कुंती त्याला सोडून द्यायला भाग पडते.पण त्याला समाजाच्या दृष्टीने अनैतिक ठरवले गेले. हेच त्याच्या जीवनातील पहिले अन्याय होते. इथेच नियतीने कर्णाला “त्यागाचा पहिला धडा” शिकवला. त्याच्या आयुष्याचा प्रवास त्याग, अपमान, आणि संघर्ष याच भूमिकांवर आधारित आहे.
कर्णाच्या गंगेत विसर्जनाने त्याच्या आयुष्यातील ‘नाकारले जाणे’ या भावनेची बीजे रोवली गेली. हा त्याचा प्रारंभिक संघर्ष फक्त वैयक्तिक पातळीवर मर्यादित नाही, तर मानवी अस्तित्वाला भिडणारा आहे. कर्णाच्या जीवनातील हा प्रसंग आपणाला एका मूलभूत प्रश्नाकडे घेऊन जातो:
• मूल्यं ठरवण्याचा अधिकार कुणाचा?
• जन्मत: ओळख आणि नंतरची प्राप्त ओळख यामध्ये समाजाचा हस्तक्षेप किती योग्य आहे?
जातीय व्यवस्थेचे फास
कर्ण एका सारथ्याच्या घरी वाढला, आणि त्यामुळे तो जन्मतःच. एका विशिष्ट जातीय व्यवस्थेत बंदिस्त झाला, कर्णाला “शूद्र” ठरवले जाते. समाज त्याच्या क्षमतांपेक्षा त्याच्या जन्मावरच अधिक भर देतो.
• समाजाने त्याला एक ‘अस्पृश्य’ म्हणून हिणवले, पण त्याच्या प्रतिभेला जाणण्यासाठी किंवा त्याच्या आत्म्याच्या महानतेचा विचार करण्यासाठी कधीच थांबले नाही.
• परंतु, कर्ण नेहमीच मानवी क्षमता आणि आत्मबळावर विश्वास ठेवतो.

“माझी जात ही माझे कर्म आहे”—हा कर्णाचा दृष्टिकोन, आजही प्रत्येक वंचितासाठी प्रेरणादायी ठरतो.
• कर्णाचे हे जीवन समाजातील जातीय भेदभावाचे जिवंत चित्रण आहे, जे आजही आपल्या समाजाच्या व्यवस्थेवर भाष्य करते.
• द्रोणाचार्यासारखे गुरु जातीयतेमुळे त्याला ज्ञान नाकारतात. परंतु कर्णासाठी, “ज्ञानाचा शोध” एक व्यक्तीगत क्रांती ठरतो. तो परशुरामांकडून युद्धकलेत पारंगत होतो, जरी त्यासाठी त्याला खोटं सांगावं लागतं.
कर्णाच्या जीवनातील या टप्प्यावर एक महत्त्वाचा तत्त्वचिंतक प्रश्न निर्माण होतो:
• जातीय ओळख एखाद्या व्यक्तीच्या आत्म्याच्या मुक्ततेसाठी अडथळा ठरू शकते का?
• समाजाच्या दृष्टिकोनातून न्याय म्हणजे काय?
मैत्री आणि निष्ठेचा धागा: कर्ण आणि दुर्योधन
दुर्योधनाने कर्णाला अंगद, विद्रोही आणि सामर्थ्यशाली व्यक्तिमत्त्व म्हणून ओळखले. दुर्योधनाने कर्णाला अंधकारातून प्रकाशात आणले. या मैत्रीने कर्णाला सत्य आणि कर्तव्याच्या संघर्षात टाकले.
• त्याने कर्णाला अंगदेशाचा राजा बनवून सामाजिक ओळख दिली, पण त्याच वेळी कर्णाला कौरवांच्या बाजूने बांधले गेले.
• कर्णाने दुर्योधनाशी निष्ठा राखण्यासाठी अनेक कठीण निर्णय घेतले, जेव्हा त्याला माहीत होते की काही निर्णय चुकीचे आहेत. कर्णाला हे जाणवूनही की दुर्योधनाच्या महत्त्वाकांक्षा चुकीच्या आहेत, त्याने आपल्या निष्ठेला प्राधान्य दिले.
“एक निष्ठावान मित्र म्हणून मी दुर्योधनाची साथ दिली, पण त्या निष्ठेने मला सत्याच्या मार्गापासून दूर नेले”—कर्णाचे तत्त्वचिंतन त्याच्या नैतिकतेची सखोलता दाखवते.
कर्णाची ही निष्ठा केवळ वैयक्तिक नव्हती; ती कर्तव्याच्या तत्त्वांवर आधारित होती.
तत्त्वचिंतक प्रश्न :
• कर्तव्य आणि नैतिकता यांच्यात संघर्ष झाला, तर व्यक्तीने काय निवडले पाहिजे?
• निष्ठा राखण्यासाठी आपण आपली स्वतःची तत्त्वे किती प्रमाणात त्याग करू शकतो?
कुंतीचे सत्य: मातृत्वाचा त्रासदायक निर्णय
• कुंतीने कर्णासमोर त्याच्या जन्माचे सत्य उघड केले तेव्हा कर्णाने आपला धर्म, मित्र, आणि बंधु अशा सर्वांचा विचार केला.
• परंतु कर्णासाठी “धर्म” म्हणजे त्याच्या निष्ठा, त्याचे कर्म, आणि त्याच्या मित्रांशी असलेली बांधिलकी होती.
“एक क्षत्रिय म्हणून, मी कर्तव्याशी निष्ठ राहीन, मातृत्वाशी नव्हे.”
महाभारताचे युद्ध: पराक्रम आणि नियतीचा खेळ
महाभारतातील युद्ध कर्णासाठी केवळ एका पक्षासाठी लढण्याचे नव्हे, तर त्याच्या अस्तित्वासाठी लढण्याचे मैदान होते. महाभारताच्या युद्धात कर्णाच्या मरणाची योजना अगोदरच ठरलेली होती. कृष्णाने कर्णाला वारंवार पांडवांच्या बाजूने येण्यासाठी विनंती केली, पण कर्णाने नेहमीच निष्ठेला प्राधान्य दिले.
• कर्णाचा पराभव त्याच्या दुर्भाग्याचा किंवा क्षमतेचा नव्हता; तो नियतीचा होता.
• कर्णाची मृत्यू नियतीने पूर्वनिर्धारित केली होती, परंतु त्याच्या मृत्यूने त्याला “मृत्युमुखातून अमरत्व” दिले.
“कर्माला निष्ठ राहणारा माणूस कधीच मरणार नाही.”—कर्णाच्या जीवनाचे अंतिम तत्त्वचिंतन.
• त्याच्या मृत्यूमुळे जीवनातील एका गूढ प्रश्नाचे उत्तर समोर येते: अंतिम विजय हा नेहमीच नैतिक असतो का?
३. लेखनशैली आणि तांत्रिक वैशिष्ट्ये
शिवाजी सावंत यांची लेखनशैली महाकाव्यात्मक असून, ती वाचकाला कथेच्या गाभ्यात घेऊन जाते.
• अनेक पात्रांचे दृष्टिकोन:
लेखकाने कथा केवळ कर्णाच्या नव्हे, तर इतर पात्रांच्या दृष्टिकोनातून उलगडली आहे.
यामुळे कथा अधिक व्यापक आणि बहुपर्यायी बनते.
• मानवी भावनांचे सखोल वर्णन:
प्रत्येक पात्राच्या भावनिक संघर्षाचे वर्णन इतके प्रभावी आहे की, वाचक स्वतःला त्या पात्राच्या परिस्थितीत ठेवून विचार करतो.
वैशिष्ट्यपूर्ण तत्त्वे
नियती विरुद्ध कर्म
मृत्युंजय हे नियतीच्या खेळावर एक भाष्य आहे.कर्णाचे आयुष्य नियतीने ठरवले होते: त्याचा जन्म, त्याचे संघर्ष, आणि त्याचा मृत्यू.कर्णाच्या जीवनाची मुख्य झुंज ही नियतीविरोधात होती.
परंतु कर्णाने नियतीवर कधीही पूर्ण विश्वास ठेवला नाही.
“मनुष्याचे कर्म हेच त्याचे भाग्य बनवते,”— ही कर्णाची धारणा त्याच्या प्रत्येक कृतीत दिसून येते.
• नियतीने त्याच्यावर अनेक अन्याय केले, पण त्याने नेहमीच स्वातंत्र्याची मागणी केली.
• नियतीने त्याला अपमान दिला, पण त्याच्या कर्माने त्याला अमरत्व दिले.
• त्याचे जीवन आपल्याला शिकवते की, नियती कितीही कठोर असली, तरी माणूस त्याच्या इच्छाशक्तीच्या जोरावर त्याला पराभूत करू शकतो.
जातीय व्यवस्थेचे बंधन: एक अतिक्रमण
कर्णाच्या जीवनाने जातीयतेच्या विषमतेवर एक सशक्त प्रहार केला.
कर्णाचे जीवन सामाजिक न्यायाची मागणी करतं. समाजाच्या अपमानास तोंड देत कर्णाने दाखवून दिले की मानवी सामर्थ्य हे जन्मावर अवलंबून नसते.
समाजाच्या अपमानास तोंड देत कर्णाने दाखवून दिले की मानवी सामर्थ्य हे जन्मावर अवलंबून नसते.कर्णासाठी, स्वतःचा आदर आणि कर्तव्याप्रति निष्ठा हीच खरी जात होती
• त्याच्या संघर्षांमुळे पुस्तक वाचकाला आजच्या काळातील अस्पृश्यता, जातीयता, आणि सामाजिक असमानतेविषयी विचार करायला भाग पाडते.
“माझी क्षमता माझ्या रक्ताने नव्हे, तर माझ्या पराक्रमाने मोजली जाईल”—कर्णाची अंतर्मुखता जातीयतेवर एक युगांतरकारक विचारप्रवृत्ती ठरते.
निष्ठा आणि नैतिकता
कर्णाच्या जीवनातील संघर्ष म्हणजे कर्तव्य आणि नैतिकता यांच्यातील संतुलन शोधण्याचा प्रयत्न होता.
• त्याच्या निष्ठेमुळे त्याला अनेकदा चुकीचे निर्णय घ्यावे लागले, पण त्याच्या तत्त्वांबद्दल त्याला कधीच पश्चात्ताप झाला नाही.
स्वाभिमान आणि आत्मत्याग
कर्णाचा स्वाभिमान त्याचा सर्वात मोठा शत्रू होता, पण तोच त्याचा आदर्शही ठरला.
• जेव्हा इंद्राने कवचकुंडले मागितली, तेव्हा कर्णाने स्वाभिमानाचा त्याग केला, परंतु त्याने आपली उदात्तता गमावली नाही.
“स्वाभिमानासाठी स्वातंत्र्याची किंमत मोजावी लागते”—कर्णाचा हा त्याग अमर आहे.
मानवी संघर्ष: महानतेचा शोध
कर्णाचे जीवन म्हणजे संघर्षांचा प्रतीक आहे.
• त्याच्या संघर्षाने त्याला महानता दिली, पण ती महानता नेहमीच वेदनेतून आली.
• कर्णासाठी, महानता म्हणजे “नैतिकतेसाठी लढणे, जरी नियती विरोधात असली तरी.”
समकालीन महत्त्व
“मृत्युंजय” ही केवळ ऐतिहासिक कादंबरी नाही; ती आजच्या सामाजिक व्यवस्थेवरही भाष्य करते.
• कर्णाचे जीवन आजही मानवी मूल्यांचे आणि संघर्षांचे प्रतीक आहे.
४. वैयक्तिक मत
“मृत्युंजय” हे केवळ साहित्यकृती नाही, तर मानवी नैतिकता, संघर्ष, आणि महानतेचा शोध घेणारे महाकाव्य आहे. हे पुस्तक प्रत्येक व्यक्तीने वाचले पाहिजे, कारण ते मानवी जीवनाच्या प्रत्येक पैलूला स्पर्श करते.
कर्णाचे जीवन आपल्याला शिकवते की, संघर्षाचा अंत कधीही आपल्या आत्म्याच्या महानतेचा अंत ठरत नाही.
कर्णाची संघर्षशीलता आणि महानता
कर्णाच्या संघर्षाचे स्वरूप केवळ वैयक्तिक नव्हते; ते सार्वत्रिक होते.
• तो समाजाच्या बंधनांवर मात करून स्वातंत्र्य शोधत होता, पण त्याच वेळी तो आपल्या निष्ठेचे रक्षण करत होता.
तत्त्वचिंतक विचार
• नियती आणि स्वातंत्र्याचा संघर्ष हा केवळ प्राचीन काळापुरता मर्यादित नाही.
• आजच्या काळातील सामाजिक अन्याय, जातीय विषमता, आणि वैयक्तिक संघर्ष यासाठीही “मृत्युंजय” एक आरसा आहे.
भावनिक सखोलता
• कर्णाच्या प्रत्येक निर्णयात एक नैतिक पेच आहे.
• त्याची अंतःकरणातील द्वंद्व आणि भावनिक स्थिती वाचकाला अंतर्मुख करते.
पुस्तक वाचकाला अनेक तत्त्वचिंतक प्रश्न विचारायला लावते:
• मानवी अस्तित्वाचे खरे उद्दिष्ट काय?
• नियती आणि इच्छाशक्ती यांच्यात खरा विजेता कोण?
• न्याय, नैतिकता, आणि कर्तव्य यामध्ये प्राधान्य कशाला द्यायचे?
५. निष्कर्ष“मृत्युंजय” हे एक अद्वितीय महाकाव्य आहे, जे वाचकांना कर्णाच्या जीवनाच्या माध्यमातून मानवी जीवनातील नैतिक, सामाजिक, आणि वैयक्तिक प्रश्नांवर विचार करण्यास प्रवृत्त करते. “मृत्युंजय” केवळ एका महाकाव्याची कथा नाही, तर मानवी संघर्षाचा आणि महानतेचा शोध आहे.
कर्णाची कहाणी आजही प्रत्येक व्यक्तीला प्रेरणा देते:
• अपमानास सामोरे जाणे.
• आपल्या कर्तव्यासाठी निष्ठावान राहणे.
• नियतीवर मात करणे.
हे पुस्तक वाचकांच्या मनावर एक अमीट ठसा उमटवते आणि त्यांना आपल्या जीवनातील मूलभूत प्रश्नांवर विचार करायला लावते. महाभारताचा पारंपरिक दृष्टिकोन आव्हान देत, कर्णाच्या जीवनातील संघर्ष आणि त्याग आपल्याला अंतर्मुख करतात.
तत्त्वचिंतनात्मक प्रभाव:
“मृत्युंजय” मानवी नैतिकतेच्या, कर्माच्या, आणि स्वाभिमानाच्या तत्त्वांचा सखोल अभ्यास आहे.
कर्ण हा “मृत्यूवर विजय मिळवणारा” म्हणून अमर झाला, कारण त्याचे जीवन आणि विचार हे चिरंतन प्रेरणादायी आहेत.

कु. आहेर वैष्णवी बाळासाहेब ( टी वाय बी एस सी )श्री छत्रपती शिवाजी महाविद्यालय श्रीगोंदा जि. अहिल्यानगर
परिचय:
मृत्युंजय कादंबरीची निर्मिती शिवाजी सावंत यांनी केली आहे. हे पुस्तक जाड आणि मोठे वाटत असले तरी वाचताना कधी संपते तेही कळत नाही कादंबरीत महाभारतातील कर्णाच्या जीवनाची कथा मांडली आहे. भारतीय पौराणिक कथांतील एक दुर्दैवी पण आदर्शवादी व्यक्तिमत्त्व म्हणून कर्णाची ओळख आहे. कर्णाचा संघर्ष, त्याग, अभिमान, आणि निष्ठेची पराकाष्ठा दाखवली आहे.
कथानक:
मृत्युंजय ही कादंबरी कर्णाचे आत्मचरित्र आहे. लेखकाने कर्णाच्या जीवनाचा वेध घेत, त्याच्या अंतर्मनाचा ठाव घेतला आहे. कथा करण्याचा एक एक पैलू उलगडून दाखवत आहे.
कर्ण हा सूर्यपुत्र असूनही वेळोवेळी अपमानित व्हावे लागले. त्याला समाजाने क्षत्रिय म्हणून मान्यता दिली नाही. त्यामुळे उपेक्षित जीवन जगावे लागले. जन्मतः मातृ-पित्याचा त्याग आणि समाजातील अपमान सहन करत, त्याने संघर्षावर मात केली.आपल्या आयुष्याला आकार दिला. त्याच्या आयुष्यात दुर्योधन मित्र म्हणून लाभला. कर्णाने दुर्योधनाशी असलेल्या मैत्रीला अखेरपर्यंत प्रामाणिक जागला व महाभारतातील युद्धात कौरवांसाठी लढला.
शैली आणि मांडणी:
मृत्युंजय या कादंबरीसाठी अतिशय चांगली आणि प्रभावी भाषा वापरली आहे. लेखक शिवाजी सावंत यांनी पात्रांच्या भावनां आणि विचार मोठ्या उंचीवर पोहोचवले आहेत. लेखकाने महाभारतातील घटनांची नव्याने सांगड घालत कर्णाला न्याय देण्यासाठी चांगला प्रयत्न केला आहे.
कादंबरीत वेगवेगळ्या पात्रांचा कथानक उलगडत केलेले मांडणी मनाला भावून जाते. अधिक गुंतागुंतीची आणि भावनिक बनली आहे. त्यामुळे कादंबरी वाचकाला वेगळ्या वातावरण घेऊन जाते.

विशेष वैशिष्ट्ये:
कर्णाचे व्यक्तिमत्त्व साकारण्यात लेखक यशस्वी.
कथेतील मांडणे भावनिक आणि गुंतागुंत निर्माण करणारी.
उपेक्षित पात्राला उंचीवर घेऊन जाण्याचा चांगला प्रयत्न.
समारोप:
मृत्युंजय कादंबरी मनोरंजनासाठी नसून जीवनाचा यथार्थ अर्थ त्यात सामावला आहे. कर्णाचा संघर्षमय जीवन प्रवास उपेक्षतांना बळ देण्यास, निश्चित उपयोगी पडेल. कादंबरी वाचकाच्या मनाला विचार करायला लावते. कर्णाच्या व्यक्तिमत्त्वाचा वापर करून उपेक्षतांपर्यंत जीवनाचा वेगळा संदेश देण्यात लेखक यशस्वी झाले आहेत.

Asst. Prof. Jagtap Akshay Goraknath Department of Civil Engineering, Rajgad Dnyanpeeth Shri Chhatrapti Shivajiraje College of Engineering, Dhangwadi
“मृत्युंजय” ही कादंबरी महाभारताच्या एका महानायक, कर्णाच्या जीवनावर आधारित आहे. कर्णाची कथा ही एक संघर्ष, निष्ठा, त्याग आणि स्वाभिमानाची गाथा आहे. कर्णाला जन्मतःच मिळालेला अवहेलनेचा शाप आणि त्याचा न्याय व प्रतिष्ठेसाठीचा संघर्ष या कादंबरीत सुरेखपणे मांडलेला आहे. शिवाजी सावंत यांनी कर्णाचा जीवनप्रवास एक भावनिक आणि तात्त्विक पैलूंनी समृद्ध करून सादर केला आहे.
मृत्युंजय” ही केवळ कादंबरी नसून ती एक अनुभव आहे. वाचकांना कर्णाचे दुःख, त्याचा अभिमान, त्याचे निस्सीम प्रेम आणि त्याग यांची जाणीव होते. कर्णाची भूमिका वाचताना वाचक त्याच्या न्यायासाठी हळहळतो आणि त्याच्या शौर्यासाठी अभिमान वाटतो.

Book review : Bhoye Rani pandit, MGV’s Loknete Vyankatrao Hiray Arts Science & Commerce College Panchvati, Nashik.

लेखकाने सर्व ठिकाणांचा पात्रांचा त्यांच्या शरीर रचनेचा स्वभावाचा अगदी निर्जीव गोष्टींचा परिचय नजरे समोर जिवंत उभा राहावा असा केलेला आहे. एकूणच हे पुस्तक वाचल्यावर तुमच्या आयुष्यात विशेष बदल घडेल. तुम्ही जी कोणी स्वतंत्र व्यक्ती असाल ती नक्कीच या पैकी एका पात्राला जोडू पाहते. ते नातं जोडले गेल्यास तुमच्या आयुष्यात नक्कीच सकारात्मक बदल घडून नवा दृष्टीकोन सापडू शकतो यात शंकाच नाही.
कर्ण,बीर्मष्मा ,कृष्णा ,अर्जुन, वेक्तीमहत्व,माझी,मत्रुबाशा,अशो दामाच्या दानशूरत्वाला तोड नाही हेच खरं ‘मृत्युंजय’ एवढी अमाप लोकप्रियता कुठल्याही मराठी कादबरीकाराच्या पहिल्याचे कादबरीला लाभलेली नाही.
भारताच्या राजकीय पुनरुत्थानाबरोबरच महाभारताचे आणि विशेषतः त्यातील प्रसंगांचे आणि व्यक्तिरेखाचे मूव्या व्यापक, मानवतावादी दृष्टिकोनातून साहित्यिक पुनरुज्जीवन झाले. कृतीपुत्र राधेयाविषयी तर विशेष आस्था व्यक्त झाली आणि कसुमाग्रजाच्या ‘कलिय सारइत्यी अनन्यसाधारण साहित्यकृतीचा लाम्ही मराठी साहित्याला सौच आस्थेतून झाला.

Girnarkar Ashlesha Girish (Student)

Samarth Shikshanshastra Mahavidyalay,

Satpur, Nashik 422012.

“मृत्युंजय” ही मराठी साहित्यातील एक अजरामर कादंबरी असून, पौराणिक पात्र कर्ण याच्या आयुष्यावर आधारित आहे. ही कादंबरी केवळ एका योद्ध्याची कथा नसून ती मानवी आयुष्याच्या विविध कंगोऱ्यांचा वेध घेणारी कलाकृती आहे. मृत्युंजय जीवनातील अनेक पैलू मांडते, जसे ही वाक्य दर्शवते, “संस्कार म्हणजे जीवन.” फुलाच्या परागदंडात लपलेली कृमि सुद्धा सत्संगतीने मूर्तीवर चढवली जातात.

पुस्तकाची रूपरेषा

शिवाजी सावंत यांनी “मृत्युंजय” मध्ये कर्णाच्या जीवनातील संघर्ष, स्वाभिमान, मैत्री, निष्ठा आणि दुःखाचे दर्शन घडवले आहे. कर्णाच्या जीवनाचा प्रवास पांडव व कौरवांच्या कथांशी गुंफून उलगडला जातो. पुस्तकाची मांडणी विविध पात्रांच्या दृष्टिकोनातून केली आहे, जसे की कर्ण, कुंती, दुर्योधन,कृष्ण आणि कर्णाची पत्नी वृषाली. ही शैली वाचकाला प्रत्येक पात्राच्या भावनिक जिव्हाळ्यात सामील करून घेते.

कथानकाचे वैशिष्ट्ये

१. कर्णाचा जन्म आणि संघर्ष : कर्ण हा सूर्यपुत्र असूनही त्याचा कुंतीने परित्याग केला. समाजाने त्याला सूतपुत्र मानून बहिष्कृत केले.

2. मैत्री आणि निष्ठा: दुर्योधनाशी असलेली कर्णाची मैत्री आणि त्याची निष्ठा जणू सूर्य आणि त्याच्या प्रकाशासारखी एकमेकांना उजळवणारी.

3. स्वाभिमान आणि न्याय: कर्णाला नेहमीच आपल्या क्षत्रियत्वाचा अभिमान असतो. त्याच्या निर्णयांमध्ये तो नेहमी न्यायाचा विचार करतो.

4. करुणा आणि शाप: कर्णाला प्राप्त झालेले शाप त्याच्या जीवनाला वळण देतात, जे मानवाच्या दुःखांशी समांतर वाटतात.

लेखनशैली आणि प्रभाव

शिवाजी सावंत यांची लेखनशैली अतिशय ओघवती, भावनिक आणि विचारांना चालना देणारी आहे. कादंबरीतील प्रत्येक वाक्य वाचकाच्या मनात खोलवर ठसा उमटवते. कर्णाच्या संघर्षाने वाचकाच्या डोळ्यात पाणी तरलते आणि त्याच्या स्वाभिमानाने प्रेरणा मिळते. “मृत्यूला जिंकणाऱ्या योद्ध्याला जग कधीच विसरत नाही.” हे वाक्य त्याचेच प्रतीक.

मृत्युंजयचे साक्षेप

१. मानवी संघर्षाचा आरसा: “मृत्युंजय” ही केवळ कर्णाची कथा नाही तर मानवी जीवनातील लढ्यांचे प्रतिबिंब आहे.

2. न्याय-निष्ठा आणि नशिबाचा खेळ: कर्णाच्या जीवनातून “नशिबावर मात करणारी निष्ठा” शिकता येते.

3. सामाजिक संदर्भ: जातीभेद, राजकारण आणि सामूहिक दुराभिमान यावरही प्रकाश टाकला आहे.

“कर्ण” महाभारतातील एक अद्वितीय स्वाभिमानी आणि अजरामर योद्धा. एक सूर्यपुत्र जो सूतपुत्र बनला. दानशूर, दानवीर जो कधीही दानाला नाही चुकला. अगदी मरण वेळीही त्याने दान केले असा तो राधेय. कर्णाला अनेक शाप मिळाले. परशुरामांचा युद्धाच्या निर्णायक क्षणी विद्या विसरण्याचा शाप असो वा सुतपुत्र असल्याने द्रोणाचार्यांनी नाकारलेली शिक्षा असो. मातेने जन्मताच केलेला त्याग, एक क्षत्रिय असूनही जीवनभर संघर्षात घेरलेला तो शूरवीर दानवीर महारथी कर्ण. नियतीने रचलेला खेळ फारच भीषण होता कारण कुरुक्षेत्रावर समोर उभा अनुज होता. बाण चालवावा पण घात आपलाच होणार होता, मातेला दिलेल्या वचनात तो वीर हरला होता. तेजाने चमकलेला तो वीर अंगराज कर्ण कुळाच्या चक्रात अडकला आणि माझा तो श्रेष्ठ कुंडलधारी सूर्यपुत्र उपेक्षितच राहिला. अहंकार होता पण असा जो एका क्षत्रियाला असावा, स्वाभिमान होता असा जो एका सूत पुत्राला हवा, तेज होते असे जे एका सूर्यपुत्राचे आणि पुरुषार्थ होता असा जो एका राजाला असावा.

समारोप

मृत्युंजय वाचून आपल्याला मानवी जीवनाचा खरा अर्थ समजतो. ती एका योद्ध्याचीच नव्हे तर संघर्ष करणाऱ्या प्रत्येकाच्या हृदयातील हाक आहे. कर्णाचे जीवन संघर्षमय असूनही त्याचा आदर्श आजही कित्येकांना प्रेरणा देतो तो एका शापित पण दिव्य योद्धाचे प्रतीक आहे. कर्ण केवळ पौराणिक कथांचा भाग नाही तर तो एक प्रेरणादायी, स्वाभिमानी आणि संघर्षशील व्यक्तिमत्व आहे. शिवाजी सावंत यांच्या मृत्युंजय कादंबरीने कर्णाला केंद्रस्थानी ठेवून त्याचे भावनिक, सामाजिक आणि मानसिक कंगोरे प्रभावीपणे उलगडले आहेत.
कर्ण म्हणजे अशा व्यक्तीची कथा ज्याने इतरांसाठी आजन्म त्याग केला पण स्वतःच्या न्यायासाठी नेहमी झगडला. “मृत्युंजय” केवळ वाचायचं नसतं, तर अनुभवायचं असतं!”