पुस्तक परिक्षण- Gupta Sanjana Vindhyachal, TE-Computer Engg. Student, RMD Sinhgad Technical Institutes Campus, Warje, Pune- 58.
शिवाजी सावंत लिखित मृत्युंजय कादंबरीला इसवी सन 1967 साली प्रकाशित करण्यात आले होते. मृत्युंजय शब्दाचा अर्थ आहे मरणानंतरही जिवंत राहणे. महाभारताच्या युद्धात अनेक महारथी धारातीर्थी पडले, परंतु मृत्यूनंतरही जो मृत्युंजय ठरला तो होता महादानशूर कर्ण. कर्णाच्या व्यक्तिरेखेवर आधारित या कादंबरीला भारतीय ज्ञानपीठ संस्थेद्वारे 12 वा मूर्तिदेवी पुरस्कार 6 फेब्रुवारी 1996 ला देण्यात आला. याशिवाय देखील महाराष्ट्र शासन व इतर संस्थांद्वारे मृत्युंजय ला अनेक पुरस्कार देण्यात आले आहेत.
मृत्युंजय ही एक ऐतिहासिक कादंबरी आहे. सर्वसामान्यांना महाभारतातील खलनायक म्हणून परिचित असलेल्या महावीर कर्णाच्या असामान्य व्यक्तिमत्वाच्या मागोवा घेणारी ही कादंबरी आहे या कादंबरीतील बऱ्याच कथा अनेकांना परिचित आहेत. खलनायक म्हणून भासणारा कर्ण प्रत्यक्षात महाभारतातील सर्वात मोठा नायक आहे हे ही कादंबरी पटवून देते. दानशूरपणा कशाला म्हणतात, संयम कसा असावा, मैत्री कशी जोपासावी व शक्तीची घमेंड कशी मोडावी हे सर्व शिकवणारी ही कादंबरी आहे. कर्ण त्याच्या परिवर्तनाच्या वाटेवर तो अमर झाला. त्याने स्वतःला सुतपुत्र मानले जेव्हा त्याला त्याची ओळख कळली तेव्हाही त्याने आपली ओळख सांगितली नाही, ज्याने स्वतःच्या गुरूचा शाप ही वरदान समजून घेतला.
कथा सुरू होते ती सूर्यसेन या राजपुत्राच्या जीवनाभोवती. सूर्यसेन हा एक वीर, शूर आणि धर्माभिमानी राजपुत्र असतो. त्याच्या जीवनात प्रवेश करते ती सुवर्णा ही सुंदर युवती. त्यांच्यातील प्रेमकहाणी सुंदर व मार्मिक आहे. मात्र, काळाच्या ओघात त्यांच्या आयुष्यात अनेक संकटे येतात. युद्धे, राजकारण, धोके आणि गद्दारांचा सामना करावा लागतो. या सर्व संकटांना तोंड देत सुर्यसेन कसा आपल्या प्रेमाचा व धर्माचा मार्ग साधतो, हे या कादंबरीतून सांगितले जाते. धर्म आणि अधर्माची व्याख्या, कर्तव्य आणि अधिकार यांचा समन्वय, सत्य आणि असत्य यांचा सामना, या सर्व विषयांवर चर्चा करण्यात आली आहे.
या कादंबरीतून सावंत यांनी सांगितले आहे की, जीवनात अनेक अडचणी येतात, परंतु त्यांना तोंड देऊन आपल्या ध्येयापर्यंत पोहोचणे हेच खरे यश आहे. प्रेम, धर्म आणि कर्तव्य यांचा मार्ग सोडून गेल्यास जीवनाचा अर्थच संपतो, असा या कादंबरीतून सूचक संदेश दिला आहे.
सावंत यांची भाषा सरस व सहज सोपी आहे. त्यांनी या कादंबरीतून चित्रात्मक वर्णनांचा प्रभावी वापर केला आहे. यामुळे वाचक कथा जणू आपल्या डोळ्यांसमोर उभी राहते.
‘मृत्युंजय’ ही मराठी साहित्यातील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण व प्रभावी कादंबरी आहे. ती वाचकांना प्रेरणा देते, विचार करण्यास प्रवृत्त करते आणि जीवन जगण्याचा एक मार्ग दाखवते. म्हणूनच या कादंबरीला आजही वाचकांचा मोठा प्रतिसाद मिळत आहे.
मृत्युंजय कादंबरीचे मुख्य विषय खालीलप्रमाणे आहेत:
• कर्णाचे जीवन आणि त्याचे दुर्दैव: कादंबरी कर्णाच्या जन्मापासून ते मृत्यूपर्यंतच्या संपूर्ण जीवनावर प्रकाश टाकते. त्याच्यावर झालेल्या अन्यायांचे वर्णन, त्याच्या दुर्दैवाची कथा आणि त्याच्या आंतरिक संघर्षाचे चित्रण यावर भर दिला जातो.
• दानशूरता आणि त्याचे परिणाम: कर्णाची दानशूर वृत्ती ही कादंबरीतील एक महत्त्वाचा विषय आहे. त्याच्या दानशूरतेचे परिणाम त्याच्या स्वतःच्या जीवनावर कसे पडले याचे विश्लेषण केले जाते.
• धर्म आणि न्याय: कादंबरीत धर्म आणि न्यायाच्या संकल्पनांवर विचार केला जातो. कर्णाला झालेल्या अन्यायामुळे धर्म आणि न्यायाच्या संकल्पनांवर प्रश्न उपस्थित केले जातात.
• महाभारत युद्धाचे सामाजिक आणि राजकीय परिणाम: कादंबरीत महाभारत युद्धाचे सामाजिक आणि राजकीय परिणाम देखील स्पष्ट केले जातात.
महाभारत युद्धाचे सामाजिक आणि राजकीय परिणाम: कादंबरीत महाभारत युद्धाचे सामाजिक आणि राजकीय परिणाम देखील स्पष्ट केले जातात.
कादंबरीची खासियत:
• प्रेमकथा व तत्त्वज्ञान: या कादंबरीत प्रेमकथा आणि तत्त्वज्ञान यांचे सुंदर मिश्रण पाहायला मिळते.
• भाषाशैली: सावंत यांची भाषा सरस, सहज व प्रभावी आहे.
• चित्रात्मक वर्णन: या कादंबरीत चित्रात्मक वर्णनांचा प्रभावी वापर केला आहे.
• कर्णाचे व्यक्तिचित्रण: कर्णाच्या व्यक्तिमत्त्वाचे अत्यंत प्रभावी आणि मनोरंजक चित्रण केले आहे. त्याच्या दानशूर वृत्ती, त्याच्या कर्तृत्वाची कथा आणि त्याच्यावर झालेल्या अन्यायाचे वर्णन वाचकांना भावूक करते.
• ऐतिहासिक तथ्ये: कादंबरीत ऐतिहासिक तथ्यांचा वापर करून कर्णाच्या जीवनाचे वास्तव चित्रण केले आहे.
• प्रेरणादायी संदेश: कर्णाच्या जीवनातून मिळणारे धैर्य, दृढता आणि न्यायनिष्ठेचे संदेश वाचकांना प्रेरणादायी ठरतात.
एकूण:
“शिवजी सावंत यांचा ‘मृत्युंजय’ ही एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण व प्रभावी कादंबरी आहे. ती मराठी साहित्यातील एक अमूल्य ठेवा आहे. कादंबरीसंग्रह प्रेम, धर्म आणि कर्तव्य या मूल्यांचे दर्शन घडवून देणारा एक अत्यंत मार्मिक व प्रभावी साहित्यकृती आहे.”