मराठी साहित्य क्षेत्रातील ययाती ही वि. स. खांडेकर यांनी लिहिलेली एक उत्कृष्ट मराठी कादंबरी आहे, जी 1959 साली प्रसिद्ध झाली आणि नंतर 1960 साली साहित्य अकादमी पुरस्काराने सन्मानित झाली. ही कादंबरी महाभारतातील राजा ययातीच्या कथेला आधार मानून लिहिण्यात आली आहे, परंतु ती एक ऐतिहासिक कथानक नसून मानवी जीवनातील संघर्ष, भावनांचे कंगोरे आणि नैतिक मूल्यांचे अधोरेखित करणारी एक कालातीत रचना आहे. कादंबरी वास्तव्य आपण त्या कादंबरीचा एक भाग आहोत असेही आपल्याला वाटते
या कादंबरीच्या माध्यमातून आपणास ऐतिहासिक काळातील विविध संदर्भाची ओळख होते. या कादंबरीच्या माध्यमातून भारतीय प्राचीन तथा वैदिक इतिहासाची माहिती मिळते.
कादंबरीचे कथानक
कथेचा केंद्रबिंदू राजा ययाती आहे, ज्याने आपल्या तरुणपणाची लालसा पूर्ण करण्यासाठी आपल्या मुलाकडून तारुण्य उधार घेतले. ही कथा एका पौराणिक संदर्भातून चालते, परंतु खांडेकर यांनी ती अत्यंत सजीवपणे मानवी भावनांच्या अन्वेषणासाठी वापरली आहे.
मुख्य थीम्स
1. काम-वासना आणि त्याचे परिणाम: कादंबरीत ययातीच्या पात्राच्या माध्यमातून मानवाच्या इच्छाशक्ती आणि त्यातील अंतहीन वासनेचे परिणाम मांडले आहेत.
2. त्याग आणि आत्मशोध: पौराणिक कथा असली तरी ती त्याग, जबाबदारी, आणि नातेसंबंधातील ताण-तणावांवर भाष्य करते.
3. कालातीत मानवी संघर्ष: मानवी आयुष्यातील अनिश्चितता, कर्तव्य आणि वासनेत अडकलेले व्यक्तिमत्त्व या गोष्टी प्रभावीपणे हाताळल्या आहेत.
शैली आणि लेखनवैशिष्ट्ये
1. खांडेकरांची भाषा अत्यंत प्रभावी, रसपूर्ण आणि काव्यात्म आहे.
2. संवाद अत्यंत सूक्ष्म आणि पात्रांच्या भावनांना जिवंत करणारे आहेत.
3. पौराणिक कथेला आधुनिक दृष्टिकोनातून मांडण्याचा खांडेकरांचा दृष्टिकोन
