प्रा. ईश्वर कणसे, ( ग्रंथपाल, श्री छत्रपती शिवाजी महाविद्यालय, श्रीगोदा , अहिल्यानगर )
परिचय
भगवद्गीता हा हिंदू धर्मातील एक महान तत्त्वज्ञानग्रंथ असून महाभारताच्या भीष्म पर्वातील एक भाग आहे. श्रीकृष्णाने अर्जुनाला दिलेले ज्ञान हे या ग्रंथाचे मुख्य सूत्र आहे. गीतेमध्ये १८ अध्याय असून एकूण ७०० श्लोक आहेत. या ग्रंथाचे तत्त्वज्ञान फक्त धार्मिकच नाही तर व्यावहारिक जीवनालाही मार्गदर्शन करणारे आहे.
थीम व तत्त्वज्ञान
भगवद्गीता ही कर्म, भक्ती आणि ज्ञान या तत्त्वांवर आधारित आहे. अर्जुनाच्या मनात युद्धाच्या प्रसंगी निर्माण झालेल्या शंका आणि नैतिक द्वंद्वातून ही गीता प्रकट झाली. अर्जुनाला युद्ध न करण्याचा मोह झाला असताना, श्रीकृष्णाने त्याला धर्म, कर्म आणि आत्म्याचे खरे स्वरूप समजावून दिले. गीतेचा मुख्य संदेश म्हणजे निष्काम कर्मयोग – कर्म करत राहा, पण त्याच्या फळाची अपेक्षा ठेवू नका.
गीतेत आत्मा अमर असल्याचे सांगितले आहे, आणि मृत्यू केवळ शरीराचा नाश आहे. कर्मयोग, भक्तियोग आणि ज्ञानयोग ही तीन मुख्य मार्ग गीतेत मांडली आहेत. हे मार्ग मानवी जीवनाचे प्रत्येक पैलू पूर्ण करतात आणि अंतर्मुख होण्यास प्रेरणा देतात.
भाषा व शैली
गीतेतील भाषा संस्कृत असून ती साधी व प्रभावी आहे. प्रत्येक श्लोक गेय आणि अर्थपूर्ण आहे. गीतेतील शैली संवादात्मक आहे – अर्जुनाच्या प्रश्नांना श्रीकृष्ण तत्त्वज्ञानाने उत्तर देतात. ही शैली वाचकाला विचार करण्यास भाग पाडते. गीतेचा आशय इतका गहन आहे की तो तत्त्वज्ञान, मनोविज्ञान आणि अध्यात्माचा परिपूर्ण संगम मानला जातो. यामध्ये केवळ धर्माचा विचार नाही, तर आधुनिक युगातील व्यक्तीच्या समस्या सोडवण्याचीही क्षमता आहे.
महत्त्व व कालसुसंगतता
भगवद्गीता केवळ धार्मिक ग्रंथ नसून ती जीवनाचा मार्गदर्शक आहे. महात्मा गांधींसारख्या अनेक महान व्यक्तींनी गीतेचा आदर्श मानून जीवन जगले आहे. गीता केवळ हिंदू धर्मापुरती मर्यादित नाही; तिचे तत्त्वज्ञान जगभरातील लोकांसाठी प्रेरणादायी आहे.
गीतेतील शिकवण आजच्या ताणतणावपूर्ण जीवनातही मार्गदर्शन करणारी आहे. विशेषतः गीतेचा कर्मयोग हा धकाधकीच्या जीवनात मानसिक शांतीचा संदेश देतो.
उपसंहार
भगवद्गीता हा एक कालातीत ग्रंथ आहे जो प्रत्येक पिढीला नवी दृष्टी देतो. ती केवळ धार्मिक ग्रंथ नसून आत्म्याचा खरा अर्थ समजून घेण्याचा मार्ग आहे. गीतेचा अभ्यास केल्याने माणूस आपले कर्तव्य ओळखतो, जीवनातील नैतिकतेचे मूल्य समजतो, आणि मानसिक स्थैर्य प्राप्त करतो.
गीता म्हणजे तत्त्वज्ञानाचा अथांग सागर आहे, ज्यातून प्रत्येक व्यक्तीला आपापल्या गरजेनुसार मार्गदर्शन मिळते. म्हणूनच, भगवद्गीता हा केवळ ग्रंथ नसून जीवन जगण्याची कला शिकवणारा मार्गदर्शक आहे.