Review By Prof. Sonal Anant Kadam, Asst. Professor, Baburaoji Gholap College, Pune
नुकतेच मी किरण बेदीचे आय डेअर वाचले आणि आतापर्यंत वाचलेल्या सर्वात प्रेरणादायी पुस्तकांपैकी आहे. त्या भारतातील पहिल्या आणि सर्वोच्च श्रेणीतील महिला IPS अधिकारी आहे. किरण बेदी अनेक लोकांच्या रोल मॉडेल आहेत आणि या पुस्तकातून त्या देशाच्या कोट्यवधी नागरिकांची मने कशा जिंकू शकल्या हे यात समजून येते. पुस्तकाची सुरुवात किरण बेदींच्या कौटुंबिक इतिहासापासून होते. त्यांचे पालक काळाच्या खूप पुढे होते. त्यांनी त्यांच्या चारही मुलींना सर्वोत्तम शाळेत पाठवले आणि त्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी त्यांना टेनिससारख्या खेळात सहभागी होण्यासाठी त्यांच्या कुटुंबातील वडिलधाऱ्यांच्या विरोधाला न जुमानता प्रोत्साहन दिले. किरण बेदीने टेनिसमध्ये अनेक पुरस्कार पटकावले. त्यांच्याकडून एक महत्त्वाचा धडा शिकता येतो तो म्हणजे वेळ व्यवस्थापन. त्यांचे एक निश्चित वेळापत्रक असायचे आणि त्यांनी कधीही एक क्षणही वाया घालवला नाही. त्यांचे सर्व लक्ष त्यांच्या अभ्यासावर आणि टेनिस सरावावर होते. त्या भारताच्या पहिल्या महिला IPS होत्या आणि त्यांना दिल्ली केडरचे वाटप करण्यात आले होते. 1975 च्या प्रजासत्ताक दिनी त्यांनी दिल्ली पोलिस दलाचे नेतृत्व केले आणि तत्कालीन पंतप्रधान श्रीमती. इंदिरा गांधी प्रभावित झाल्या आणि त्यांनी त्यांना नाश्त्यासाठी बोलावले. त्या निःपक्षपाती होत्या आणि त्यांनी कधीही कोणाचीही बाजू घेतली नाही, मग ते त्यांचे पद किंवा पद काहीही असो.
त्यांनी दिल्ली, गोवा, मिझोराम आणि चंदीगड येथे काम केले. प्रत्येक ठिकाणी त्यांनी आपली अनोखी कार्यशैली राबवली. त्यांचा नेहमीच मुख्य फोकस आणि सर्वोच्च प्राधान्य नागरिकांचे कल्याण होते. त्यांनी काम प्रभावीपणे आणि कार्यक्षमतेने पार पाडण्यासाठी नवीन कल्पना आणि पद्धती तयार केल्या. त्यामुळे त्यांना अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार मिळाले. त्यांनी नेहमी आपल्या कनिष्ठांना मनापासून काम करून राष्ट्राप्रती कर्तव्ये पार पाडण्यासाठी प्रेरित केले. तिहार तुरुंगातील त्यांच्या कामामुळे त्यांना प्रतिष्ठित मॅगसेसे पुरस्कार मिळाला. पूर्वी एक भयंकर, भयावह ठिकाण असलेल्या तुरुंगाचे आश्रमात रूपांतर झाले. कैद्यांना मानवी स्पर्शाने वागवले जायचे. स्वयंसेवी संस्थांकडून नवीन भाषा, सॉफ्ट स्किल इ.चे वर्ग घेण्यात आले. सर्व धर्मांचे सण समान उत्साहात साजरे केले जात. धूम्रपानावर बंदी घालण्यात आली आणि त्यामुळे कैद्यांचे आरोग्य सुधारले. हे सर्व अल्पावधीत घडले आणि किरण बेदी यांनी केलेल्या प्रयत्नांमुळे ते शक्य झाले. त्यांची संयुक्त राष्ट्रात ‘कॉप ऑफ द वर्ल्ड’ म्हणून नियुक्ती झाली. त्यांनी खूप प्रवास केला आणि जागतिक दृष्टीकोन दिला. त्या परत आल्यावर त्यांची पोलिस आयुक्तपदी नियुक्ती होणे अपेक्षित होते. पण आतील लोक नेहमीच त्यांचा द्वेष करत असत त्यामुळे त्या पदासाठी सर्वोच्च आणि सर्वात योग्य उमेदवार असूनही, त्यांची त्या पदासाठी निवड झाली नाही. परिणामी त्यांनी राजीनामा दिला आणि स्वेच्छानिवृत्ती घेतली. पण त्यामुळे त्यांचे काम थांबले नाही उलट वाढले. आता त्या कोणाच्याही दबावाशिवाय स्वतः काम करतात. त्यांनी नवज्योती आणि इंडिया व्हिजन फाऊंडेशन ही दोन फाउंडेशन्स सुरू केली आहेत जी समाजासाठी काही उत्तम काम करत आहेत.
निष्कर्ष: आय डेअर’ हे किरण बेदींच्या व्यक्तीत्त्वाचे विविध पैलू प्रकट करणारे एक दमदार पुस्तक आहे. अंगी असलेले मूलभूत गुज अनुभवाने कसे अधिकाधिक विकसित होत गेले याचा प्रत्ययकारी आलेख वाचकांपुढे मांडला जातो. लहानपणापासून ते तिहार महानिरिक्षक पदापर्यंतचा प्रवास हा एका विजिगिषु वृत्तीचा निदर्शक आहे. किरण बेदींना मिळत गेलेल्या जबाबदार्याि या नेहमीच कठीण होत्या. ज्या ठिकाणी परिस्थिती बदलणे अत्यंत कठीण आहे, वस्तुत: अशक्य आहे अशा ठिकाणीच त्यांना पाठवले गेले. परंतू समस्येचा अत्यंत सखोल अभ्यास व त्यावर आधारित कामांची आखणी यामुळे किरण बेदी नेहमीच यशस्वी ठरल्या. एखाद्या झंजावाताप्रमाणे परिस्थिती पालटून टाकण्याचे किरण बेदींचे सामर्थ्य थक्क करणारे आहे. संपूर्ण समाजाला, तरूण पिढीला आदर्शवत ठरणार्याल या तेजस्वी व्यक्तीत्त्वाची ओळख करून देणारे प्रेरणादायी पुस्तक.
वाचन संकल्प महाराष्ट्राचा
पुस्तक परीक्षण पोर्टल, जयकर ज्ञानस्रोत केंद्र, सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ, पुणे